Moet geestelijke verzorging door boeddhisten en voor boeddhisten zijn ?

De laatste maanden heb ik me weer verder verdiept in boeddhistisch geestelijke verzorging (BGV).
Nu niet meer zoals tot nu toe door BZI, VU, Justitie en deels ook door mij vanuit het beleid beredeneerd maar vanuit de inhoud.
Ik heb hierover inmiddels al een serie blogs geschreven; klik voor een overzicht daarvan in de tagcloud (de rubriek ‘labels’ in de rechterkolom) het trefwoord ‘geestelijk verzorger’.

Geestelijke verzorging vindt, al dan niet vanuit een bepaalde denominatie, vooral plaats in instellingen voor gezondheidszorg. In dit blog identificeer ik me daar vooral mee.
Daarnaast, in veel kleinere aantallen in de krijgsmacht, voor gevangenen en door vrijgevestigden; daar ga ik het veel minder over hebben.
Het laatste rijtje is wat merkwaardig: vòòr en dòòr lopen door elkaar.

Dat is ook de bedoeling want ik wil thematiseren wat onder BGV kan worden verstaan:
1. gegeven door een geestelijk verzorger, tevens boeddhist, aan een boeddhist;
2. gegeven door een buddhist chaplain (zoals de VU ze wil gaan opleiden), een geïntegreerde boeddhist-plus-geestelijk verzorger, aan een boeddhist;
3. als 1, gegeven aan een niet-boeddhist;
4. als 2, gegeven aan een niet-boeddhist;
5. gegeven door een niet-boeddhist (maar religieus-levensbeschouwelijk breed geschoold geestelijk verzorger) aan een boeddhist.
Het is een twijfelgeval of dit laatse (5e) model als BGV gezien moet worden; ik voer het hier wel op om hieronder genoemde redenen.

Als ik hier 'boeddhist' schrijf, bedoel ik zowel degene die zich voluit zelf boeddhist noemt als degene die een 'daadwerkelijke affiniteit ' met het boeddhisme heeft.
Iemand met 'een beetje afiniteit' heeft geen specifieke naam, is een soort 'ietsist'; zoals het Commissariaat voor de Media fijntjes in een beleidsstuk opmerkt: “Zo worden mensen die wel eens een publicatie aanschaffen of een cursus over de desbetreffende hoofdstroming volgen niet gerekend tot de achterban.”

Waarom zou een niet-boeddhist BGV door een boeddhist willen hebben ?
Uit de beschrijvingen van wat BGV-ers in dienst van het ministerie van Veiligheid en Justitie (Dienst Geestelijke verzorging) doen, destilleer ik twee motieven bij de gevangenen die waarschijnlijk ook voor anderen zullen gelden:
a. de boeddhist heeft bepaalde specifieke methodiek-vaardigheden zoals het geven van meditatie (bv het op dit moment populaire mindfulness).
b. de ontvanger vindt het boeddhisme en boeddhisten sympathiek en verwacht van een BGV-er het soort geestelijke verzorging dat hem/haar bevalt.

Ik neem aan dat de initiatiefnemers van de opleiding master plus ambtsopleiding (VU en BZI) er geen bezwaar tegen hebben dat een door hen opgeleide buddhist chaplain (hierboven bedoeld in 2 en 4) zijn of haar zegenrijke werk doet met een niet-boeddhist als client/patient. Graag zelfs, veronderstel ik dat deze initiatiefnemers zullen zeggen, dat betekent immers aanzienlijk meer werkgelegenheid.

Maar is het noodzakelijk, heeft geestelijke verzorging door een boeddhist een meerwaarde ?
De meerwaarde zou kunnen zijn dat het boeddhisme bijna van nature zelf al geestelijke verzorging is, de thema´s waarover het in het boeddhisme gaat, zijn ook de vragen van geestelijke verzorging.
Maar is dat wel zo, vinden andere levensbeschouwingen dat ook niet van zichzelf?
Er zijn een paar kenmerken van het boeddhisme behoorlijk uniek, de nadruk op de karakteristieken 'anatta' (niet-zelf) en 'anicca' (onbestendigheid) en op 'sunyata' (leegte) horen daarbij; het is voor iemand van een andere religie niet eenvoudig zich die eigen te maken en als geestelijk verzorger te kunnen hanteren in gesprekken, maar hoeveel boeddhisten kunnen dat wel?
Er is nog één ander aspect dat voor mij een meerwaarde betekent; dat is boeddhisten stil kunnen zijn, niet altijd hoeven te praten, als uitdrukking van hun innerlijke stilte, hun concentratie. Natuurlijk is ook dit verschil met andere levensbeschouwingen niet absoluut maar in mijn inschatting is het er wel wezenlijk.

Waardering
Mijn waardering voor het niet aan één religie verbonden geestelijke verzorging is versterkt door het lezen over de master-programma´s als beroepsopleiding geestelijk verzorger bij de Universiteiten van Groningen, Utrecht, Nijmegen, waar ik een paar weken geleden al op duidde; zie hier .
Mijn suggesties in die blog heb ik inmiddels aan genoemde opleidingen voor kommentaar voorgelegd. Als daaruit concrete resultaten komen, publiceer ik die in een toekomstige blog.
Zie hun de websites:
Utrecht : informatie over de master
Nijmegen: informatie over de master
Groningen: informatie over de master

Eén voorbehoud moet ik bij m'n positieve waardering wel maken.
Het is me bij het lezen van de teksten niet duidelijk inhoever de christelijke wortels van de opleidingen nog doorwerken in het huidige denken van de docenten.
Zo ademt de tekst over de master in Nijmegen een heel andere (ik denk: een katholieke) sfeer dan die van Utrecht en die van Groningen (en trouwens ook van de niet-boeddhistische vakken van de bachelor bij de VU waarbij het niet moeilijk raden is naar de eigen levensbeschouwing van de docenten). Mijn indruk is dat men in Groningen en ook wel in Utrecht (hoewel de informatie daarvan meer summier is) het protestante verleden voldoende achter zich gelaten heeft om van een echte interreligieuze opleiding te kunnen spreken.

Van wie ?
De omgekeerde vraag is: kan een boeddhist (die bv client/patient in een gezondheidszorg-instelling is) niet net zo goed bij zingvevingsvragen door een geestelijk verzorger van een niet-boeddhist krijgen? (bij de humanisten heet het 'raadsman')?
Als ik mezelf in die rol plaats (gezien m´n gevorderde leeftijd niet zo moeilijk), zou m´n antwoord zijn: als het maar een kwalitatief goeie is, iemand die niet zijn of haar eigen visie op leven en dood op mij probeert over te krijgen, kan het net zo goed een niet-boeddhist zijn. Ja dus.
Misschien wil ik daarnaast dan wel met een boeddhistische vriend over een paar specifieke vragen van gedachten te wisselen.
Maar dan wel in een boeddhistische traditie waarin ik me thuis voel, de verschillen tussen de tradities zijn groot, bij de beoefenaar van de ene traditie zou ik makkelijk vertrouwelijk zijn, bij een ander nauwelijks.

Wanneer wel van een boeddhist ?
Er is een uitzondering: wanneer het uitvoeren van rituelen of andere zeer specifieke vormen van beoefening gewenst worden. In het Aziatische boeddhisme speelt het devotionele een grote rol; maar bij hoeveel boeddhisten in Nederland speelt dat? Vijfhonderd tot duizend misschien?
Als we het uitbreiden tot 'het toevlucht nemen' dan zal het om een paar duizend mensen gaan; maar: er is een toevlucht-nemer, geen toevlucht-gever, het is volgens mij niet persé een BGV-er bij nodig, al verdient het wel de voorkeur.
Een andere mogelijkheid: de client/patient heeft vraagt om een Dharma-toespraak, zoals leraren uit de diverse boeddhistische tradities die geven. Afgezien van m'n vermoeden dat het opnieuw om kleine aantallen gaat, zijn hier ook andere mogelijkheden dan dat een geestelijk verzorger dit zelf doet, er zijn boeddhistische leraren en er zijn tal van talks op het internet te vinden.
In totaal gaat om een grootte-orde enkele duizenden boeddhisten waarvoor geestelijke verzorging door een BGV-er meerwaarde heeft. En dan bedoel ik totale aantallen. Welk deel daarvan is tegelijk client/patient in een instelling van gezondheidszorg? Minder dan honderd, vermoed ik.De rest, het overgrote deel vcan boeddhische patienten/clienten, kan even goed met zijn of haar vragen door de niet-boeddhistisch geestelijk verzorger geholpen of begeleid worden.


Samenvatting en conclusie
Naar mijn mening is slechts in zeer beperkte mate specifiek boeddhistische geestelijke verzorging voor clienten/patienten in instellingen voor gezondheidszorg nodig.
Vervolgens zou het nuttig en wenselijk zijn voor de geestelijke verzorging in het algemeen als daar elementen van het boeddhisme bij komen; anders gezegd: dat geestelijk verzorgers kennis hebben of krijgen van het boeddhisme.
Wat betreft werkgelegenheidskansen is het voor 'buddhist chaplains' zoals de VU die gaat opleiden zeer gewenst dat zij breed inzetbaar zijn, dus ook geestelijke verzorging aan niet-boeddhisten kunnen geven, net zo als afgestudeerden van andere universiteiten.