Enkele suggesties die ik heb gestuurd aan de sprekers op een BUN-symposium
U gaat op het BUN symposium 14 november praten over de vraag:
´ In het westen wordt dikwijls de vraag gesteld of boeddhisme een geloof is en of Boeddha een God is, zoals in de theïstische religies. Is toevlucht nemen een soort geloofsbelijdenis en/of bekering? ...
Staat geloof in het boeddhisme op gelijke voet met overgave en vertrouwen?´
Wellicht heeft u interesse in een aantal gedachten die ik daarover het afgelopen jaar heb ontwikkeld.
Allereerst denk ik dat het beter is, het thema als volgt te herdefiniëren:Is het boeddhisme zoals u - een aanwezige bij het symposium bv - dat beoefent,
een geloof (beter gezegd: een religie) of
een levenswijze (een 'way of life') ?
Over deze vraag heb ik eerder geschreven, ik herhaal dit deels:Omdat de vraag of het boeddhisme een religie is, moeilijker te beantwoorden is dan dezelfde vraag over het Christendom of de Islam, is eigenlijk een definitiediscussie nodig, ik heb voor mezelf hierbij o.a. gebruik gemaakt van http://nl.wikipedia.org/wiki/Religie.Het boeddhisme in Azië is voor de beoefenaren ervan zeker een religie. Voor een deel van de Nederlandse boeddhisten (ik denk in de grootteorde van 10%) is dat eveneens het geval. Voor veel van de grotere groep mensen die zeggen (enige) affiniteit met het boeddhisme te hebben is dit echter minder het geval. Voor hen is het boeddhistische etiket eerder een methode om stress te reduceren, of zich tijdelijk een mind-style aan te schaffen of om spirituele gevoelens te koesteren. Een aantal van hen omschrijft zijn of haar (amalgaam van) opvattingen wel als "religie" of zichzelf als "religieus" maar die religie kan moeilijk "boeddhisme" genoemd worden omdat die - hoe ondogmatisch soms ook - toch wel een paar leerstellingen bevat.Zij verhouden zich tot het boeddhisme zoals (door Plasterk zo genoemde) 'Ietsisten' zich verhouden tot het Christendom. [Ietsisten: mensen die op de vraag over het bestaan van God ongeveer zeggen: dat weet ik niet, maar ik geloof wel dat er ‘Iets’ is ].Of het reëel bestaande Nederlandse boeddhisme (in brede zin) zich in de toekomst meer in de richting van een religie ontwikkelt of juist meer een seculiere vorm aanneemt, daarover is in onze kringen nog weinig gereflecteerd en is op dit moment nog onvoldoende met zekerheid te zeggen."
Voor het boeddhisme als religie (als 'geloof' om dat simplistische woord te gebruiken) is het kenmerk dat het een soteriologie is.Het gaat niet om geloven in de Boeddha, maar om vertrouwen dat zijn Leer de beoefenaar ervan tot het beeindigen van lijden (dukkha) kan brengen.Verder vind ik bij dit alles ook de vraag van belang: Hoort er bij het boeddhisme zoals u dat beoefent wel of niet een moraal, een ethische dimensie?Beoefent 'als geloof' is het antwoord duidelijk: jaIs het boeddhisme voor u 'een way of life', dan haalt u uw moraal kennelijk uit een andere bron, uw boeddhisme zelf is dan amoreel (wat iets anders is als “immoreel”) .Voor de belangstelloenden: ik heb daarover geschreven in het september-nummer van het blad ‘Simsara’.
Aan dit hele thema zit nog een andere dimensie
De vraag namelijk : wie bepaalt of het Boeddhisme wel of niet een geloof is ?
Anders gezegd: Is het boeddhisme dat wat men wil dat het is?
Met enige regelmaat hoor ik mensen (met enige affiniteit tot het boeddhisme) zeggen :
De Boeddha zei: neem niets zo maar aan. Ga voor jezelf na of wat men zegt, bv mijn Leer, waar is en of het goed voor je is. En als je dat nagegaan bent, kan je beslissen het te aanvaarden.
Toch heeft de Boeddha dat niet zo gezegd. Die heeft z´n eigen Leer bepaald niet zo gerelativeerd.De uitspraak van de Boeddha waarop men zich dan waarschijnlijk (al dan niet bewust) op baseert, is de zogeheten Kalama Sutta. Een omschrijving door Damien Keown daarvan:
“Een belangrijke Sutta uit de Anguttara Nikaya uitgesproken door de Boeddha tegen de Kalamas, een clan van edelen die in Kosala woonden. De Boeddha waarschuwt erin tegen het blind accepteren van ‘horen zeggen’of traditie en benadrukt uit zichzelf komende kennis door intuitief inzicht (prajna)”
Lees de Sutta zelf op bv www.toegangtotinzicht.nl/Geschriften/Theravada/a03-066-Gunayutto.php
Het verschil is subtiel maar belangrijk.Inderdaad zegt de Boeddha dat men niet zomaar de Leer aan moet nemen, als een set dogma's. Maar hij zegt helemaal niet: kies en bepaal zelf maar wat je denkt dat goed voor je is.
Intuitief inzicht, prajna (wijsheid) is bepaald iets anders dan zomaar beslissen of het bij je past.
De opvattingen van velen in Nederland (bv van de nu al fameuze 900.000 van de BOS) die zeggen boeddhist te zijn of er affiniteit mee hebben, gaat echter nog veel verder.Die gedachten van velen is: het boeddhisme is dat wat ik wil dat het is, ik kan en mag mijn eigen boeddhisme creëren, construeren. En met de term ‘construeren’ wordt duidelijk dat dit een nogal postmoderne gedachtengang is.
Gebruik makend van het etiket ‘ Ietsist’ heb ik dit ook wel eens het ‘Nietsisme’ genoemd, maar dat klopt toch niet: nogal wat zelfbepalende boeddhisten blijken ook ‘Ietsist’ te zijn.
Het is een soort boeddhisme-a-la-carte dus. Het `beslissen of het goed voor je is´ mag je in die benadering geheel baseren op je eigen humeur, naar eigen smaak.
Om er maar eens duidelijk iets tegenover te stellen: met deze ontwikkeling ben ik bepaald niet gelukkig. Het aantal mensen dat op deze wijze zegt affiniteit met het boeddhisme te hebben stijgt op korte termijn wel sterk. Maar op de iets langere termijn (denkend in tientallen jaren) is het modieuze van dit soort boeddhisme weer voorbij. En wat blijft er dan over ? Daarover maak ik me zorgen.
Ik ben dan wel dood, daar gaat het niet om, maar ik hoop dat ook dan het boeddhisme als levende religie in Nederland nog bestaat, in welke vormen dan ook.Toch ben ik zeer tolerant: Iederen mag van mij uit onderdelen van allerlei religies, wetenschap, zelfhulppsychologie en desnoods management-theorie zijn of haar eigen levenswijze aan elkaar construeren, maar noem het dan a.u.b. geen boeddhisme. Dat geeft alleen maar misverstanden.
Wellicht heeft u iets aan deze gedachten.
Vriendelijke groet en een goed symposium toegewenst.
Joop Romeijn
Bijgevoegd: Op welke wijze denken boeddhologen over het Kalama Sutta ?
”You're probably thinking of the oft-cited Kalama-sutta, in which the Buddha tells the Kalamas not to believe what they hear because of who says it, but to find out for themselves. But in my opinion if you read it carefully it's not really anti-dogma,because he goes on to say that if something is accepted by the wise they can comfortably accept it too. But who are the wise? People who disagree with the Buddha? I don't think so. So there's also a definite appeal to authority implied in the text.”
John Powers
”Lance Cousins' impression of the relative importance of the "Kaalaamasutta" in the Theravada tradition is also my own. The commentary on this sutta is minimal and it is hardly mentioned elsewhere before around 1900. It seems to have been siezed upon by the British in their project of interpreting Buddhism as a modern-rational religion fully compatible with the ideals of the European enlightenment (The Buddha as the Bertrand Russell of Benares). That project, in my opinion, was misguided and has led to a century of misreading Theravada that forms a formidable barrier to comprehension. Buddhist scholars in traditionally Buddhist countries, esp. Sri Lanka, have largely jumped on the British bandwagon, seduced, it would seem, by the possibility that their tradition is more modern than modern, more western than the west. However, these representations of Buddhism have little or no resemblance to Buddhism as actually practiced (often by those same scholars).
Moreover, on my reading, the usual interpretation of the Kaalaamasutta is profoundly mistaken:
the Kaalaama's do not ask //what// is true, but //who// is telling the truth.
They want to know to which holy man they should give their devotion and their gifts. In the end they choose the Buddha. ... ”
Stephen Evans
