Een aantal natuurwetenschappelijke beschouwingen die o.a. over inzichtsmeditatie gaan.
Rode draad: de TIJD, wat is het, hoe neem je het waar en hoeveel is er van?
Korte inhoud van het voorafgaande
Samen met een reageerder kwam ik tot een alternatieve titel: de Pacekka Boeddha Bode.
=========================================================================
Inzichtsmeditatie kan (en moet) met meer dan zes zintuig(-bewustzijnen)
Wat is een zintuig; en welke zintuigen zijn er ?
In de beoefening van inzichtsmeditatie staat het aandachtig zijn op zintuigbewustzijn centraal. Er is niet een overvliegend vliegtuig, dat is een concept, maar er is 'horen': met het oor. De kunst is te voorkomen dat die concepten volgen waarbij het ene concept het andere oproept.
Dat hebben de oude Indiërs goed bedacht en daar is ook wel een eenvoudig biologische beschrijving van mogelijk: de trilling van het geluid die in het oor iets mee laat trillen dat vervolgens via zenuw naar de hersenen gaat en hupla, bewustzijn. Waarna neuronen verder weer gaan vuren naar andere neuronen: wel nuttig en nodig om zich later te herinneren wat er gebeurde, maar niet dat gedachten en emoties aan de haal gaan.
Er worden in de Pali Canon - o.a. in de Abhidhamma dus zeer dichtgetimmerd - vijf zintuigen en dus soorten zintuigbewustzijn onderscheiden, plus het denken (de mind) als zintuig. Dat laatste wijkt af van de westerse manier van analyseren (de geest wordt ook gezien als zintuig, alles wat via de geest kenbaar is, hoort ook bij de te observeren objecten), maar verder lijkt het bestaan van het vijftal horen, zien, voelen, ruiken en proeven vanzelfsprekend. De opsomming van Aristoteles (4e eeuw voor Christus).
In mijn beoefening komen ruiken en proeven weinig aan de orde; en voelen eigenlijk alleen in de vorm van pijn. Dat blijk ik onjuist te hebben gehad: eerder werd gedacht dat de pijn gewoon de overbelasting van de druk-receptoren was, maar onderzoek in de eerste helft van de 20e eeuw gaf aan dat de pijn is een apart fenomeen is, verweven met alle andere zintuigen, met inbegrip van 'gevoel'. Pijn werd ooit beschouwd als een geheel subjectieve ervaring, maar recente studies tonen aan dat de pijn is geregistreerd wordt de anterior cingulate gyrus van de hersenen.
Een definitie (er zijn er vast een heleboel) is: "Een zintuig is een gespecialiseerd orgaansysteem dat een organisme in staat stelt tot perceptie van bepaalde voor het zintuig specifieke stimuli. Eenvoudiger gezegd is het een orgaan dat een mens of dier de mogelijkheid geeft een bepaald gedeelte van de werkelijkheid waar te nemen." ( Bron )
Maar als een rechtgeaard bestudeerder van de Dhamma moet men zich bij dit vijftal afvragen:
IS DAT WEL ZO ?
Zijn er misschien (ook) andere zintuigen, andere stimuli, andere aspecten van de (fysieke) werkelijkheid? En dus andere zintuigbewustzijnen als schakel tussen het fysieke en het mentale?
En ja hoor.
De niet-traditionele zintuigen
Dan heb ik het niet over het pseudowetenschappelijke 'zesde zintuig' bij intuïtie en telepathie.
Maar over het feit dat in de biologie meer zintuigen, meer 'orgaansystemen' die aan de definitie voldoen, onderscheiden worden. Bij de mens; en soms weer andere (bv het waarnemen van magnetische velden) bij diverse soorten dieren.
Ik som ze op feitelijke manier op. Maak daarbij gebruik van het Wikipedia-lemma ' Sense '
Samengevat: evenwichtszin, thermoceptie (temperatuurzin), proprioceptie (positiezin), nociceptie (pijnzin), chronoception (tijd) en interne zoals honger, dorst en aandrang.
Het precieze aantal varieert per bron, het maximaal genoemde aantal menselijke zintuigen is 21
Ik geef van de niet-traditionele steeds een korte Nederlandse en - in de Bijlage 1 - een langere Engelse beschrijving, gebaseerd op Wikipedia.
Evenwichtszin is het vermogen van een organisme om lineaire versnelling en rotatie van zijn hoofd (of kop) waar te nemen.
Thermoceptie of temperatuurzin is het vermogen van een organisme om temperaturen rond zijn normale lichaamstemperatuur waar te nemen. Het woord thermoceptie is afgeleid van het griekse woord thermos (warmte). Waarnemen met dit zintuig heet warmte of kou voelen.
Proprioceptie of positiezin (ook wel kinesthesie genoemd) is het vermogen van een organisme om de positie van het eigen lichaam en lichaamsdelen waar te nemen.
Nociceptie of pijnzin is het vermogen van een organisme om weefselbeschadiging of dreigende weefselbeschadiging waar te nemen. Het woord nociceptie komt van het latijnse woord nocere (schaden, kwetsen). Waarnemen met dit zintuig heet pijn voelen.
Andere interne zintuigen
Wiki somt er elf op, sommige bijna autonoom en nauwelijks bewust waarneembaar.
De meest interessante: honger, dorst, druk op blaas en rectum (aandrang).
Perceptie niet gebaseerd op een specifiek zintuig-orgaan:
TIJD
Chronoceptie verwijst naar hoe het tijdsverloop wordt waargenomen en ervaren. Hoewel het beleven van tijd niet gekoppeld is aan een specifiek sensorisch systeem, geeft het werk van psychologen en neurowetenschappers aan dat menselijke hersenen een systeem hebben voor het waarnemen van de tijd, een sterk verspreid systeem. Een bepaald onderdeel, de suprachiasmatische nucleus, is verantwoordelijk voor de circadiane (of dagelijks) ritme, terwijl andere celgroepen een rol spelen bij kortere afstand tijdwaarnemingen.
In het artikel hieronder ga ik uitgebreider op de tijdsperceptie in.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Merkwaardig eigenlijk dat er zo weinig reflectie is in de literatuur (wetenschappelijk en instruerend) van de inzichtsmeditatie over de zintuigen en het bewustzijn er van. De ideeën van Pali Canon lijkt zonder reflectie over te zijn genomen.
Op deze wijze wordt er over zintuigen gesproken zoals tot onze Middeleeuwen over het feit dat de zon en de planeten om de aarde zouden draaien.
Doet het er toe, dat we nu een meer precieze kennis van het functioneren van de zintuigen hebben en er meer kennen? Is het nuttig ten behoeve van de inzichtsmeditatie?
Ik denk van wel. Het benoemen kan preciezer, het herkennen wat er aan zintuigelijke indruk opkomt is adequater. Het vergt wel wat oefening.
Een van de weinige teksten die hier aandacht voor heeft, is 'Come to Your Senses '.
========================================================================
Wat is 'tijd'; hoe kan men de tijd beleven ?
(En hoeveel tijd-dimensies zijn er ? )
Vooraf: dit onderwerp is eigenlijk te moeilijk voor me. Het is vooralsnog 'work in progress'.
De vraag wat 'tijd' is, heeft filosofen, natuurkundigen en in religie geïnteresseerden al eeuwen bezig gehouden. Ook boeddhisten wel, hoewel daar niet zoveel is uitgekomen. 'Tijd ' komt bijvoorbeeld niet in de Abhidhamma voor als citta of cetasika. Wel in Nagarjuna's beroemde Madhyamaka-tekst. De laatste strofe uit hfst 19, 'Examination of Time ' (vertaling Garfield):
' If time depends on an entity,
Then without an entity how could time exist?
There is no existent entity.
So how can time exist? '
Twee zeer uitgebreide artikelen van hoog niveau, die ik uiteraard niet in hun geheel kan citeren maar toch deze blog bijna overbodig maken:
'Time ' uit de IEP en Philosophy of space and time van Wikipedia.
Er is niet één verschijnsel waarbij de overeenkomst zo groot is: 'tijd' en 'de perceptie van tijd' zijn vrijwel hetzelfde, zie The Experience and Perception of Time van Stanford. Hieruit:
"Tijdsbeleving roept een aantal intrigerende puzzels op, met inbegrip van wat het betekent om te zeggen dat we de tijd waarnemen. In dit artikel zullen we de verschillende processen exploreren, waardoor we ons bewust van de tijd zijn gemaakt, en die invloed hebben op de manier waarop we denken dat de tijd werkelijk is. Onvermijdelijk, zullen wij bezig zijn met de psychologie van de tijdsbeleving, maar het doel van het artikel is het stellen van filosofische kwesties, en in het bijzonder of en hoe aspecten van onze ervaring kan worden ondergebracht binnen bepaalde metafysische theorieën over de aard van de tijd en causaliteit."
En één tijd-dimensie, die we bij gebrek aan concurrentie gewoon de tijd of het tijdsverloop noemen. Dat laatste is een subtiel verschil: beweeg ik me door de tijd óf beweegt de tijd zich door mij?
De 'Arrow of Time ': de tijd gaat altijd van verleden via het heden naar de toekomst.
Als verbinding met het vorige onderwerp:
Is er een zintuig waarmee men (het verloop van) de tijd kan waarnemen? Let op de drie woorden tussen haakjes: daar zit een wereld van filosofische gedachten achter.
Er is een naam voor dat 'zintuig': chronoceptie , maar er is geen afzonderlijk orgaan voor in het menselijk lichaam.
Onze biologische klok is geen normale klok. De suprachiasmatische nucleus in de hersenen is de centrale klok die je dagelijkse ritme bepaalt. Deze 24-uursklok regelt dagelijkse pieken en dalen in onze hormoonspiegels en beïnvloedt daarmee veel van onze dagelijkse activiteiten; van eten tot slapen. Wetenschappers denken dat we voor kortere taken meerdere inwendige stopwatches hebben die in de hersenen de tijd bijhouden. De hersengebieden waar die ‘stopwatches’ zouden zitten, zijn alleen nog niet ontdekt.
Ook zijn er mensen die - met reden - stellen de maan(d)-cyclus te kunnen volgen.
Een voorbeeld uit de inzichtsmeditatie: het observeren van de ademhaling (in en uit, u weet wel) is ook een soort observeren van de tijd.
'Tijd ' is ook een ritmisch fenomeen; cyclisch van aard. Een interessant thema is ook dat in de Westerse filosofie 'tijd' lineair wordt gezien en in de Oosterse (o.a. de boeddhistische) als circulair, waarmee ook het verschil in benadering van wedergeboorte verduidelijkt wordt.
Is dat echt zo, die drie dimensies c.q. ene dimensie van ruimte c.q. tijd, of denken we dat alleen maar, nu, in de 21e eeuw. Misschien wordt er in andere tijden en/of door andere wezens dan de mens wel anders over gedacht. En dus anders waargenomen, want we kunnen onszelf van alles wijsmaken als we er belang bij hebben.
Wat betreft 'ruimte 'is men tegenwoordig wat flexibeler, de mogelijkheid van vier (Einstein) of veel meer (de snaar-theorie) dimensies wordt theoretisch voor mogelijk gehouden.
Maar wat de 'tijd ' betreft is men veel kariger in de speculatie, ook in de theoretische natuurkunde; dat vind ik jammer.
Er zijn wel theorieën dat de tijd niet bestaat, dat is al vast een veelbelovend begin.
Een ervan is de 'B-theory of time ' : "The B-theory of time is the name given to one of two positions regarding philosophy of time. B-theorists argue that the flow of time is an illusion, that the past, present and future are equally real, and that time is tenseless. This would mean that temporal becoming is not an objective feature of reality. "
Waarom is er maar één tijdsdimensie, althans wordt er zo weinig over het bestaan van meer gefilosofeerd?
Ik heb het dan niet over tijdreizen. Reizen door de tijd ('back to the future') is wezenlijk wat anders dan het (denken over) twee tijdsdimensies; reizen in de tijd is heen en weer bewegen langs de ene traditionele tijdsdimensie. In plaats van de traditionele 'pijl van de tijd' die loopt van verleden via heden naar de toekomst.
Ik heb het dan ook niet over 'spirituele' andere tijds-gedachten, zoals psychische tijd of temps vécu ('de geleefde tijd', Henri Bergson).
Nee, ik probeer me een natuurkundig echte tweede tijdsdimensie voor te stellen, loodrecht (orthogonaal) staand op de eerste traditionele.
Een van de weinige natuurkundigen die dit aan heeft gedurfd, is Itzhak Bars, vergelijk een overzicht (met veel wiskunde) hier .
In de drie ruimtedimensies kan een voorwerp, bv een mens, bewegen over één van de dimensies die men zich als lijn kan voorstelle. Of langs een diagonaal van twee of drie. In welke richting en met welke snelheid (< c) dan ook. Bij de tijdsdimensie(s) is het deels anders: die verloopt maar in één richting (van verleden via heden naar toekomst) en maar met één snelheid (één seconde per seconde of één uur per uur etc.) Als er twee tijd-dimensies zouden zijn (het is slechts een theorie) dan is het denkbaar dat de snelheid waarmee de tijd in de ene dimensie verloopt, een andere is dan die in de tweede dimensie; en zijn ook diagonale resultanten denkbaar.
Kortom: ik ben niet veel verder dan (Sint) Augustinus die in de 5 eeuw zei:
" Maar wat is eigenlijk tijd ?
Als niemand het me vraagt, weet ik het.
Maar als iemand het me vraagt, weet ik het niet ! "
========================================================================
Het in het HIER en NU leven. Waarom is het gewenst? Kan dat wel?
HOE LANG DUURT HET NU ?
_____________________!_____________________
← verleden [ [nu] ] toekomst →
En andere relatie van inzichtsmeditatie met het thema tijd
Veel spirituelen, bv Eckart Tolle, maar ook wel boeddhisten is hebben het graag over
'IN HET HIER EN NU LEVEN '. Wat ik me daarbij af vraag: HOE LANG DUURT HET 'NU' ?
Een seconde? Een milliseconde? Tien seconden?
En als ik me het echte (natuurkundige) nu voorstel met de tijdsduur 0 (nul) gaat dan het 'in het nu leven' van de spirituelen van bv een halve seconde voor dat echte nu tot een halve seconde er na?
Of duurt het 'nu' van het 'in het nu leven' van bijv. 6 seconden in het verleden via het natuurkundige nulpunt 'nu' naar bijv. 2 seconden in de toekomst? Ik noem maar wat getallen.
Analoog aan de vragen over het 'nu' kunnen die over het 'hier' worden gesteld t.a.v. de uitdrukking 'in het hier en nu leven':
* Waar - in ruimtelijke coördinaten - bevindt zich het 'hier' ?
* Welke omvang heeft het, in de drie dimensies ?
Ik zou zeggen: het 'hier' is een bol met een diameter van 10 centimeter en die bevindt zich ergens in het menselijk lichaam. Alternatief: het hier valt samen met een lichaam, of met een paar, met elkaar verbonden.
'De kracht van het nu : gids voor een bewust en gelukkig leven' door Eckhart Tolle is een bestseller. Ook veel teksten over mindfulness verklaren dat mindfulness helpt bij het 'in het nu leven': teksten uit de zelfhulp-hoek maar ook wel de meer serieuze.
Wat men daarbij uit het oog verliest dat SATI, de oorspronkelijke Pali-term voor mindfulness, tegelijk HERINNERING betekent.
Zie bv Katinka Hesselink hierover. En herinneren kan men doen uit wat gebeurd is, uit het verleden dus en niet uit het 'nu' dus !
Er zijn neurologische aandoeningen van mensen die zonder (korte termijn) geheugen moeten leven en zich bv alleen nog de laatste toen seconden herinnerde: tragische levens !
"Het is juist beter om niet ‘in het nu te leven’ ": 'Ons brein kan niet in het nu leven'
Een helder artikel tegen de modieuze stroom in van de hand van Jeannette Kras. Zie Bijlage 2 .
Terug naar de vraag: hoe lang duurt het 'nu' van het 'nu' waarin men mindful wil leven?
Er is neurowetenschappelijk onderzoek naar hoe lang een (menselijk) brein de neuronen-configuratie van het 'nu' kan vasthouden. Afhankelijk van de meer precieze omschrijving kwam men bij: een aantal seconden, in ieder geval minder dan tien. Helaas ben ik de bron van dit onderzoek vergeten.
Samenvattend:
Het gaat niet on het in het hier het nu leven maar om het niet gehecht raken aan wat zich in het nu af speelt c.q. af heeft gespeeld. Of zich zorgen te maken over de toekomst.
En in meer metaforische zin weet ik wel een betere kreet: leef in de stroom (flow) van de tijd.
========================================================================
Bijlage 1
Andere zintuigen
Non-traditional senses Bron: HIER
Balance and acceleration
Balance, equilibrioception, or vestibular sense is the sense that allows an organism to sense body movement, direction, and acceleration, and to attain and maintain postural equilibrium and balance. The organ of equilibrioception is the vestibular labyrinthine system found in both of the inner ears. In technical terms, this organ is responsible for two senses of angular momentum acceleration and linear acceleration (which also senses gravity), but they are known together as equilibrioception.
The vestibular nerve conducts information from sensory receptors in three ampulla that sense motion of fluid in three semicircular canals caused by three-dimensional rotation of the head. The vestibular nerve also conducts information from the utricle and the saccule, which contain hair-like sensory receptors that bend under the weight of otoliths (which are small crystals of calcium carbonate) that provide the inertia needed to detect head rotation, linear acceleration, and the direction of gravitational force.
Temperature
Thermoception is the sense of heat and the absence of heat (cold) by the skin and internal skin passages, or, rather, the heat flux (the rate of heat flow) in these areas. There are specialized receptors for cold (declining temperature) and for heat (increasing temperature). The cold receptors play an important part in the animal's sense of smell, telling wind direction. The heat receptors are sensitive to infrared radiation and can occur in specialized organs, for instance in pit vipers. The thermoceptors in the skin are quite different from the homeostatic thermoceptors in the brain (hypothalamus), which provide feedback on internal body temperature.
Proprioception
Proprioception, the kinesthetic sense, provides the parietal cortex of the brain with information on the movement and relative positions of the parts of the body. Neurologists test this sense by telling patients to close their eyes and touch their own nose with the tip of a finger. Assuming proper proprioceptive function, at no time will the person lose awareness of where the hand actually is, even though it is not being detected by any of the other senses. Proprioception and touch are related in subtle ways, and their impairment results in surprising and deep deficits in perception and action.
Pain
Nociception (physiological pain) signals nerve-damage or damage to tissue. The three types of pain receptors are cutaneous (skin), somatic (joints and bones), and visceral (body organs).
It was previously believed that pain was simply the overloading of pressure receptors, but research in the first half of the 20th century indicated that pain is a distinct phenomenon that intertwines with all of the other senses, including touch. Pain was once considered an entirely subjective experience, but recent studies show that pain is registered in the anterior cingulate gyrus of the brain. The main function of pain is to attract our attention to dangers and motivate us to avoid them. For example, humans avoid touching a sharp needle, or hot object, or extending an arm beyond a safe limit because it is dangerous, and thus hurts. Without pain, people could do many dangerous things without being aware of the dangers.
Other internal senses
An internal sense also known as interoception[14] is "any sense that is normally stimulated from within the body". These involve numerous sensory receptors in internal organs, such as stretch receptors that are neurologically linked to the brain. Some examples of specific receptors are:
* Hunger (motivational state) defined in humans, in the past as an aspect of lust. This sense comes from three of the five classic senses combined or separate, sight, smell, and taste.
* Pulmonary stretch receptors are found in the lungs and control the respiratory rate.
* Peripheral chemoreceptors in the brain monitor the carbon dioxide and oxygen levels in the brain to give a feeling of suffocation if carbon dioxide levels get too high.[16]
* The chemoreceptor trigger zone is an area of the medulla in the brain that receives inputs from blood-borne drugs or hormones, and communicates with the vomiting center.
* Chemoreceptors in the circulatory system also measure salt levels and prompt thirst if they get too high; they can also respond to high sugar levels in diabetics.
* Cutaneous receptors in the skin not only respond to touch, pressure, and temperature, but also respond to vasodilation in the skin such as blushing.
* Stretch receptors in the gastrointestinal tract sense gas distension that may result in colic pain.
* Stimulation of sensory receptors in the esophagus result in sensations felt in the throat when swallowing, vomiting, or during acid reflux.
* Sensory receptors in pharynx mucosa, similar to touch receptors in the skin, sense foreign objects such as food that may result in a gag reflex and corresponding gagging sensation.
* Stimulation of sensory receptors in the urinary bladder and rectum may result in sensations of fullness.
* Stimulation of stretch sensors that sense dilation of various blood vessels may result in pain, for example headache caused by vasodilation of brain arteries.
Perception not based on a specific sensory organ
Time
Chronoception refers to how the passage of time is perceived and experienced. Although the sense of time is not associated with a specific sensory system, the work of psychologists and neuroscientists indicates that human brains do have a system governing the perception of time, composed of a highly distributed system involving the cerebral cortex, cerebellum and basal ganglia. One particular component, the suprachiasmatic nucleus, is responsible for the circadian (or daily) rhythm, while other cell clusters appear to be capable of shorter-range (ultradian) timekeeping.
========================================================================
Bijlage 2
Niet in het hier en nu leven
"Het is juist beter om niet ‘in het nu te leven’
door Jeannette Kras
"In het nu leven. Er wordt mee bedoeld dat u alles wat u nu ervaart heel intens moet beleven en alles wat de toekomst en het verleden betreft dus buiten beschouwing moet laten. Voor wie dat wel eens geprobeerd heeft: het valt niet mee om zo mindfullness te leven. En nieuw onderzoek laat zien waarom dat zo moeilijk is.
Herinneringen en kijken
Wetenschappers van de universiteit van Pittsburg hebben ontdekt dat herinneringen omtrent het maken van een beslissing opgeslagen worden in een mysterieus deel van het brein: SEF. Dit deel van het brein is ook betrokken bij het plannen en controleren van snelle oogbewegingen en dus onze vaardigheid om dingen te zien.
Denken over denken
Wanneer we een beslissing nemen, dan maakt ons brein overuren. We denken over de keuzes, maar ook over ons denken na. Dat laatste noemen we ook wel metacognitie. “Het brein moet beslissingen en de resultaten waar deze beslissingen tot leiden in de gaten houden,” vertelt onderzoeker Marc Sommer. “We houden onze beslissingen wanneer we door het leven gaan continu in gedachten.” Om te achterhalen waar metacognitie ongeveer plaats zou vinden, zetten de onderzoekers een experiment op en bestudeerden ze drie belangrijke delen van ons brein. Het deel dat geassocieerd wordt met oogbewegingen en visuele aandacht, het deel dat betrokken is bij motorplannen (onbekende handelingen plannen en uitvoeren) en SEF, het deel dat betrokken is bij de planning en controle van hele snelle oogbewegingen die ons in staat stellen om ons continu op een object te focussen.
Experiment
De onderzoekers verzamelden een groep proefpersonen en lieten ze een taak uitvoeren. De proefpersonen moesten naar een bord kijken waarop lampjes knipperden. Op het bord knipperde soms ook een groter lampje. De proefpersonen moesten onthouden waar ze dat grotere lampje op zagen duiken en dat na afloop aangeven. Ook moesten ze gokken of hun antwoord klopte.
Resultaten
Metacognitie bleek in alledrie de delen van de hersenen voor te komen, wanneer proefpersonen nadachten over hun beslissingen en gok. Maar wanneer de proefpersonen die beslissing (het lampje knipperde daar) en het gokken (dat denk ik zeker te weten) aan elkaar verbonden, werd de metacognitie alleen in het deel van de hersenen dat betrokken is bij de snelle oogbewegingen (SEF) actief. Dat komt, doordat mensen de vraag ‘Denk je dat je het goed hebt’ pas gaan beantwoorden wanneer ze hun eerder behaalde resultaten in ogenschouw nemen. “Als wij denken dat we iets goeds krijgen dan is de hersenactiviteit in SEF (het deel van de hersenen dat betrokken is bij de snelle oogbewegingen, red.) groter,” legt Sommer uit. “Mensen willen goede dingen in het leven en om die goede dingen te blijven krijgen, moeten ze de huidige situatie vergelijking met de beslissingen die ze in het verleden hebben gemaakt.”
Onmogelijk
En dat verklaart waarom het zo moeilijk is om in het heden te leven. Sterker nog: volgens de onderzoekers is het onmogelijk om in het nu te leven. Ons brein haalt er altijd ervaringen uit het verleden bij. “Voor een gezond persoon is het onmogelijk om in dit moment te leven. Het is een mooie term, maar onze ervaringen zijn daarvoor te talrijk. "
Bron: Welingelichte Kringen
