Begin september overleed op 63-jarige leeftijd Theo Dik, een van de twee redacteuren van 'OpenBoeddhisme. Hier een in memoriam.
Op de Facebook NBN-groep schreef ik hierover: "Achteraf lijkt het gewoon maar het verschijnen van een groot aantal artikelen in 'OpenBoeddhisme' vanaf 2012 in het gezapige boeddhistische Nederland is toch wel heel speciaal. Artikelen geschreven door Theo Dik en Rob Hogendoorn maar ook: gebaseerd op hun onderzoeksjournalistieke werk. En alleen verschijnend als onderzocht was wat onderzocht moest worden, zonder de drang van 'we moeten toch steeds iets publiceren.' Op een bijna ego-loze manier. Noodzakelijk hoewel niet door iedereen gewaardeerd.
Onbegrijpelijk voor z'n familie dat hij zo onverwacht en te jong is overleden; en jammer voor ons."
======================================================================
Half september is bij Amsterdam University Press (AUP) het boek 'God, iets of niets?
De postseculiere maatschappij tussen geloof en ongeloof ' van godsdienstfilosoof Taede Smedes verschenen. Op facebook en op zijn blog heb ik hierover een beschouwing geplaatst:
"Als ik dit nieuwe boek van Smedes ga kopen en lezen (ik weet het nog niet), dan is het met een andere intentie dan waarmee hij het geschreven heeft.
'God, iets of niets ' gaat over (post)seculariteit tussen geloof en ongeloof. De haakjes om 'post' zijn door mij gezet, ik denk dat Smedes te snel seculariteit vervangen ziet door postseculariteit. Maar nogmaals: dat is mijn thema niet.
Smedes onderkent o.a. "... atheïstische ‘zinzoekers’ die zich religieus noemen, maar die ieder idee van een bovennatuurlijke God verwerpen. Bijvoorbeeld de groep van ‘religieuze naturalisten’, vaak natuurwetenschappers die een spiritualiteit aan de natuur of aan hun wetenschappelijke activiteiten ontlenen, maar gebruikmaken van taal uit de christelijke traditie. Ze spreken bijvoorbeeld over de wereld als ‘heilig’. "
Het ongeloof, het atheïsme, de seculariteit: het zijn concepten die men moet begrijpen in relatie tot de christelijke religie. Over die religie en de hedendaagse varianten er op heeft Smedes het.
Nu ben ik toevallig van een andere religie (ook wel 'filosofie' genoemd), namelijk het boeddhisme. Een concept als 'God' is irrelevant voor mij. Maar ook in die oude religie boeddhisme is er sprake van moderniteit, van ongelovigen, van zeer onorthodoxen. Er is ook seculier en postseculier boeddhisme. En discussie of dat nog boeddhisme genoemd kan worden.
[Ter informatie: zeer slordig zou men kunnen zeggen dat waar het bij de christelijke atheïsten gaat om de vraag of God bestaat, bij de boeddhistische ongelovigen de vraag centraal staat of er zoiets als WEDERGEBOORTE is, voor de fijnproevers: nog te onderscheiden van reïncarnatie; en ook voor hen: het concept 'karma' speelt ook een grote rol hierin. Met name Stephen Batchelor heeft hier uitgebreid over geschreven.]
Mijn vragen zijn o.a.:
* Zou ik, me bezig houdend met het (post)seculiere boeddhisme, iets hebben aan het (post)seculiere christendom zoals Smedes dat in dit boek heeft beschreven.
* Zijn er ook seculier-boeddhistische ‘zinzoekers’ die zich religieus noemen, maar die ieder idee van wedergeboorte en karma verwerpen ?.
Ik denk van wel, al is de terminologie wel verwarrend. Voortdurend moet ik me, als ik in 'God, iets of niets' het woord 'ongeloof' tegenkom, dat voor mezelf vertalen als 'on(christelijk)geloof' en als ik 'seculier' zie staan, eigenlijk moet lezen 'christelijk-seculier'.
Tenslotte: niet alleen het Christendom en het Boeddhisme hebben te maken met de effecten van de moderniteit op hun religie. Ook bij andere religies zoals het Hindoeïsme en de Islam zou dat het geval kunnen zijn. Ik ben er niet deskundig in, maar wellicht is er ook zoiets als een seculier hindoeïsme?"
-----------------------------------------------------------------
Deze beschouwing riep op facebook een aantal reacties op, waarderende maar ook een kritische:
"(...) het boeddhisme. Een concept als 'God' is irrelevant voor mij. " HET boeddhisme of één van vele opvattingen over boeddhisme ? En over de irrelevantie van het concept 'God' binnen HET boeddhisme kunnen we ook nog wel een boompje opzetten."
Na een korte reactie mijnerzijds gevolgd door:
"... maar HET boeddhisme bestaat niet, het Tibetaanse boeddhisme kent talloze goden, Amida uit Zuivere Land boeddhisme komt erg in de buurt en de definitie van Nirvana uit Udana VIII.3, is eveneens een goede definitie van God. "
Mijn reactie was in eerste instantie:
"Het Tibetaanse pantheon spreekt me niet aan maar de andere twee voorbeelden die je noemt zijn stof tot nadenken (en nog eens Udana lezen). Dank. "
En na een paar dagen:
"Udana VIII 3 is kort genoeg om in haar geheel te citeren; uit de vertaling van de Breet en Janssen (Khuddaka-Nikaya, deel 2; uitg. Asoka):
‘Monniken, er is het ongeborene, het ongewordene, het ongemaakte, het ongeconditioneerde. Als dat ongeborene, dat ongewordene, dat ongemaakte, dat ongeconditioneerde er niet zou zijn, dan zou er hier [in deze wereld] geen wegebben van wat geboren, geworden, gemaakt, geconditioneerd is gekend worden. Maar omdat het ongeborene, het ongewordene, het ongemaakte, het ongeconditioneerde er is, daarom wordt er een wegebben van het geboren, geworden, gemaakt, geconditioneerd is gekend’.Prachtig, en of het waar of onwaar is doet (voor mij) niet ter zake.
Maar men moet het concept 'God ' al stevig in het hoofd hebben zitten, om uit deze omschrijving van 'Nirvana' een definitie van God te kunnen halen. In ieder geval iets anders dan waar Smedes het in z'n boek over heeft.
Overigens betrof dit niet de hoofdzaak van mijn beschouwing hierboven. Die was: kunnen we uit de wijze waarop de discussie gelovigen - atheïsten binnen het Christendom gevoerd wordt, iets leren t.a.v. de discussie tussen traditionele en seculiere boeddhisten (a la Batchelor)?
Mijn voorlopige antwoord:
Ja dat kunnen we, o.a. door te constateren dat er veel vormen van 'seculiere boeddhisten' zijn, met bv wel of niet religieuze elementen in hun opvattingen.
En door te zien dat een atheïstisch ex-Christen iets anders is dan een vrijzinnig boeddhist. "
-------------------------------------------------------------------------
Ook een reactie van me op een recensie van het boek van Smedes in 'NieuwWij ':
"Een ernstige beperking van het onderzoek van Smedes is volgens mij dat hij het uitsluitend over de secularisatie – en het vervolg er op – van de christelijke religie heeft.
Mijn veronderstelling is dat elke religie in de wisselwerking met de moderniteit haar eigen secularisatieproces heeft.
Wel zal niet elke religie (of elk paradigma zoals de recensent het noemt) daarin even ver zijn. In ieder geval van het boeddhisme is het ‘secular buddhism’ inmiddels uitgekristalliseerd en goed gedocumenteerd, naast wereldlijke varianten zoals de mindfulness."
Mijn reactie en vervolgreactie op de blog van Smedes zijn verwijderd; vermoedelijk door hem zelf. Hij schreef me: "Jij beweert zomaar dat nieuw atheïsme, religieus atheïsme en post-theïsme 'geseculariseerde vormen' van 'het christendom als theïstische religie' zijn. Je stelt dit zonder enige vorm van argumentatie ..." Tja, ik pas kennelijk niet in zijn paradigma.
Wie meer wil weten over dit boek en over waar Smedes persoonlijk staat in de door hem gemaakte indeling: in Trouw van 20 september is een uitgebreid interview met hem verschenen onder de titel 'Het geloof van de religieus atheïst '
======================================================================
Wat is toch 'nirvana ' ?
Dat er niet HET boeddhisme bestaat maar meerdere boeddhismeN die fundamenteel van elkaar verschillen, is langzamerhand een open deur.
Een duidelijk voorbeeld geeft een artikel in Tricycle.
In 'Nirvana: Three Takes ' geven Gil Fronsdal, Tulku Thubten Rinpoche en Roko Sherry Chayat de visie van respectievelijk Theravada, Vajrayana en Rinzai Zen op wat Nirvana is.
Fronsdal's korte artikel heeft als kop : "Het Goede Nieuws -
In de Theravada traditie is de definitie van Nibbana eenvoudig - het einde van het lijden "
Bij Thubten : "Alles is Heilig - Nirvana is ontwaken naar onze wijze en liefdevolle natuur "
En Chayat stelt : "Je bent er al "
Ga dat maar eens op één lijn te brengen. Misschien moeten we maar niet meer proberen te begrijpen wat onder Nirvana (of Nibbana) verstaan wordt; en de hele term ook niet meer gebruiken.
======================================================================
Van wie is het lijk? Een interessant detail bij de discussie over orgaandonatie
Ik zou zeggen: van niemand. En sommige boeddhisten wellicht: van 'de natuur'
Orgaandonatie heeft me als thema nooit zo bezig gehouden, zowel de praktische als de ethische kanten van het donordebat zijn grotendeels langs me heen gegaan. Maar het Kamerdebat medio september en de discussie erover achteraf raakten me wel. Er was een klassieke tegenstelling tussen conservatieven en progressieven, waarbij de progressieven deze ronde met één stem verschil hebben gewonnen en de conservatieven slechts tegen hun verlies blijken te kunnen.
Wat me raakte was vooral de boosheid of verdrietigheid van degenen die tegen de door D66 voorgestelde regeling zijn.
Bv dit twitter-bericht: van @ljlp, (Bert Jan Lietaert P), d.d. 13 sep., met instemming geretweet : 'Nieuwe wet orgaandonatie geeft mij toch het gevoel dat de staat nu beschikt over mijn lichaam. Onbehaaglijk idee.'.
Of deze tekst in NieuwWij: 'Dit is mijn lichaam ': "Iedere Nederlander wordt volgens die wet donor, tenzij hij/zij aangeeft dat niet te willen zijn. Zodra ik mijn laatste adem uitblaas vervalt mijn lichaam dus aan de staat. Die mag er dan uithalen wat er nog te gebruiken is voor het leven van een ander.". Verschrikkelijk vind de auteur van dit artikel dat, totalitair.
En ik in mijn naïviteit maar denken dat het ziekenhuizen, medici vooral, zijn die dat doen; maar hier is de moloch 'staat' die beschuldigd wordt. Ook in Elsevier las ik zoiets.
Dat mensen bij leven vinden dat hun lichaam hun bezit is en dus het bezittelijk voornaamwoord 'mijn' gebruiken, kan ik billijken; ik doe het ook wel al is het, dieper beschouwd, niet juist.
Maar wie dood is, kan helemaal niets meer bezitten, ook zijn/haar eigen lijk niet.
Sommigen halen artikel 11 van de Grondwet erbij:
' Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op
onaantastbaarheid van zijn lichaam.'
Of dit ook na de dood geldt, is niet ondubbelzinnig geregeld, zo blijkt bv uit het essay
'Zeggenschap over een lijk ' door Mw. P.M. Stankiewicz (Bron: Hier )
Maar wie is dan wel de eigenaar van het stoffelijk overschot, ook te noemen 'het lijk'?
De nabestaanden of erfgenamen (hoeft niet samen te vallen) hebben wel het nodige te zeggen wat betreft begrafenis of crematie, waarbij verondersteld wordt dat dat in de geest van de overledene is; maar verder reikt hun bevoegdheid om met het lijk te doen wat ze willen, niet.
Een eyeopener voor mij was dit citaat uit een brief in de Volkskrant: "Het is niet meer (en ook niet minder) dan 'gebruik' dat nabestaanden de lijkbezorging regelen. Maar de wet (de Wet op de Lijkbezorging) laat dat in het midden. En als er niemand maatregelen neemt voor de lijkbezorging moet de burgemeester dat doen, op kosten van de gemeente. De burgemeester is dan representant van 'de gemeenschap'."
In die zin is dus de (gemeentelijke) overheid - en die is onderdeel van 'de staat' - degene die bepaalt wat er binnen marges met het lijk gebeurt; maar daarom nog niet de eigenaar er van !
Deze overwegingen sterken me in m'n opvatting dat het lijk van niemand is. Een spirituele opvatting waarbij ik me best realiseer dat die niet erg praktisch is.
Het lijk is van zichzelf, men kan ook zeggen: het is van 'de natuur', en die is ook van niemand, net zo min als de planeet Mars dat is.
De overledene hoeft zich daar wel als minste zorgen over maken; immers:
'Stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren ' (Genesis 3).
Het is niet alleen een onhandige maar ook een ongemakkelijke opvatting. Maar
de dood is nu eenmaal een ongemakkelijk fenomeen.
O ja, of na mijn dood 'mijn' lichaam voor de wetenschap gebruikt mag worden?
Houd het wel netjes; lees liever mijn verzamelde blogs, daar heeft de wetenschap meer aan.
======================================================================
Hoe gaat het met de organisatie van de inzichtsmeditatie, bij sommigen bekend als vipassana?
Zoals ik in het voorjaar noemde ( hier en hier ), is er een groep beoefenaren van deze (en soms ook andere) meditatievorm die eens in de drie maanden bij elkaar komt om over de organisatorische toekomst hiervan te praten. 'Een groep', noem het een soort kader: begeleiders, organisatoren van lokale groepen, (door Mettavihari benoemde) leraren en een enkele alleen-maar-mediterende.
Informatie over deze bijeenkomsten druppelt slechts sporadisch naar buiten, eenvoudig omdat de behoefte daaraan niet groot lijkt te zijn. Over de bijeenkomsten van december verleden jaar en maart dit jaar heb ik op deze blog nog (onbevoegd) iets geschreven.
De bijeenkomst van eind juni heb ik (inmiddels afgehaakt met leraar-loze opvattingen) niet bijgewoond. Ik heb begrepen dat er twee groepjes zijn voortgekomen uit de vergadering, een gaat onderzoeken wat de organisatiestructuren nu zijn, en hoe de mediterenden georganiseerd zouden kunnen worden. En de andere gaat de opties op het gebied van autorisatie onderzoeken.
Er is door het SIM-bestuur een enquete uitgezet, die was wel openbaar (bv via facebook). Daarover heb ik in m'n blog van 1 september iets geschreven. Wellicht dat het SIM-bestuur op hun website nieuws plaatst over de resultaten en dus (?) over hun herstructurering.
En er is een groepje mensen dat bezig is het Vipassana-landschap in Nederland in kaart te brengen. Om - zoals ze het zelf zeggen - een transparant overzicht te maken waar geïnteresseerden betrouwbare informatie kunnen vinden over lokale groepen, begeleiders van meditatie activiteiten en leraren/begeleiders van retraites van langer dan 5 dagen.
[Ik weet niet wat 'transparant' hier betekent; ongewogen, zonder waardeoordeel?]
Van beide activiteiten komen - naar ik aanneem - de resultaten aan de orde in de volgende bijeenkomst die op 23 oktober plaatsvindt.
Daarna zal er toch wel enig nieuws naar buiten komen, denk ik.
-----------------------------------------------------------------
Een nawoord over de verhouding tussen de termen 'vipassana' en 'inzichtsmeditatie'
Vaak worden de twee termen door elkaar gebuikt. Ik ben het met Adi Ichsan eens (verrassing !) die ze onderscheidt. Weliswaar eindigt daarmee de eensgezindheid: hij prefereert 'vipassana', ik 'inzichtsmeditatie'; hij om principiële redenen, ik omdat ik 'inzichtsmeditatie' een breder begrip acht, meer dan de pure vipassana, meer internationaal en meer seculier.
In het artikel 'Vipassana, inzichtmeditatie of mindfulness?' zegt Adi (de collegialiteit voorbij):
"Laten wij eerst kijken naar de overeenkomsten tussen vipassana, inzichtmeditatie en het nakomelingetje de mindfulness. Alle drie vormen hebben een gezamenlijk kenmerk dat zij de beoefening baseren op de ontwikkeling van oplettendheid of wel aandachtigheid. ...
Dat inzichtmeditatie en mindfulness zwaar leunen op dezelfde grondtechniek komt voort uit het feit dat de laatst genoemden derivaten zijn van de oorspronkelijke vipassanameditatie.
... "
In antwoord op een reactie: "Hoewel 30 jaar geleden het inderdaad zo was dat Inzichtmeditatie een locale benaming was van Vipassana, is dat nu niet meer zo. Aan beide begrippen hangen namelijk twee verschillende beoefeningculturen, die je ook internationaal kan waarnemen ...
De ene beoefeningcultuur benadrukt de beoefening in de context van het Theravada, ...
De andere beoefeningcultuur benadrukt de adaptatie naar de locale maatschappij, waarbij locale termen en woorden worden gebruikt om de specifieke instructietermen te vervangen met locale woorden en de doelen aan te passen naar de specifieke psychologische behoeftes van de locale maatschappij in de tegenwoordige tijd. Daardoor veranderen echter ook de oorspronkelijke betekenissen dus uiteindelijk ook de bereikte resultaten. In dezelfde geest van adaptatie volgen ze geen vaste methodologie noch kiezen ze voor een correcte invalshoek. ... " Bron: B.D.
