Het Geluid van Stilte door Ajahn Sumedho

Even me niet met van alles bemoeien. Ik kan weer gaan wandelen in de bergen, over een paar dagen.
Makkelijker om 'het geluid van de stilte' te horen, hoewel dat volgens Ajahn Sumedho overal kan.
Deze monnik, Brit van Amerikaanse komaf heeft jarenlang bij Ajahn Chah in Thailand geleefd en vooral gemediteerd.
Een van z'n verzamelingen Dhamma-talks is in het Nederlands vertaald door Fred Pelon van der Velden: 'Intuïtief gewaarzijn ' (legaal gratis te downloaden)
Z'n essay 'Het Geluid van Stilte ' neem ik hier over (pagina 77-85). Ogenschijnlijk een simpele tekst over een simpele vorm van mediteren, maar zo makkelijk is het niet.

Let ook op een subtiele passage: “Dit 'kosmische' geluid, het geluid van stilte, is echt een natuurlijk geluid. Daarom kun je leren erop te vertrouwen, omdat het er altijd is; het is niet door jou gemaakt. Het is dus niet alsof je een verfijnde staat creeert die afhankelijk is van allerlei voorwaarden. ” Sumedho lijkt hier een fenomeen te beschrijven dat niet opkomt en weer verdwijnt maar er permanent (?) is, ongebruikelijk in de Theravada, en komt daarmee dicht in de buurt van het aanduiden van de Boeddha-Natuur in ons. En die 'Natuur' wordt meestal als kenmerkend bedenksel van het Mahayana-boeddhisme gezien, vooral voor hen met een 'horror vacui ' (angst voor de Leegte). De oplettende lezer kan uit m'n taalgebruik wellicht opmaken dat ik twijfel aan het bestaan aan zoiets als Boeddha-Natuur, het staat immers op gespannen voet met de karakteristiek 'Anatta ' (niet-zelf). Maar toch ...

==================================================

Het Geluid van Stilte

Iemand vergeleek het geluid van stilte eens met een kosmisch zoemen, een sprankelend bijna elektronisch aandoend achtergrondgeluid. Hoewel het altijd te horen is merken we het meestal niet op. Maar wanneer je geest ontspannen is en je ervoor openstaat, begin je het te horen. Mijzelf kwam dit zeer goed van pas; namelijk dat je in een ontspannen staat van gewaarzijn moet verkeren om het op te merken. Mensen proberen het te vinden zoals je naar een definitie van iets zoekt. Ze gaan naar een tiendaagse meditatieretraite om het geluid van stilte te vinden en dan komen ze met zoiets als:“Ik kan het niet horen, wat doe ik fout?”
Ze proberen iets te vinden. Maar er is niet iets wat je kunt vinden — het is meer iets waarvoor je je kunt openstellen: de mogelijkheid om te luisteren, om met hart en geest te ontvangen.
Daarmee wordt het mogelijk om het geluid van stilte te horen.
Je probeert niet iets op te lossen maar je gaat luisteren. Je breng je geest in een staat van open gewaarzijn. Dat is gewaarzijn dat bereid is om te ontvangen wat er zich ook aandient, zonder onderscheid. Een van die dingen die je dan tegenkomt is het geluid van stilte.

Er zijn mensen die een afkeer ontwikkelen tegen het geluid van stilte. Er was een vrouw die het opmerkte en het wilde laten stoppen, dus ze verzette zich ertegen. Ze zei:“Ik was vreedzame meditaties gewend. Nu zit ik met die herrie en probeer ik het te stoppen. Voordien hoorde ik het helemaal niet, maar zodra ik ga zitten hoor ik bzzzzzzzz.” Ze ontwikkelde een afkeer tegen dat wat er is; 'ik wil dat niet'!
Zij creeerde lijden rondom het geluid van stilte. Maar in plaats van lijden te creeren kan het geluid van stilte ons helpen om de geest helder te krijgen, omdat wanneer we het waarnemen, de geest zich in een zeer open staat bevindt. Een geestestoestand die verwelkomt, wat er zich ook aandient in het bewustzijn; niet een geestestoestand die uitsluit. Het geluid van stilte is als de oneindige ruimte omdat het al het andere geluid in zich meedraagt, alles.
Het geeft een gevoel van uitgestrektheid, onbegrensdheid, oneindigheid.

Andere geluiden komen en gaan en veranderen en bewegen zoals het hun aard is, maar dit is een continue stroom. Ik gaf eens een retraite in Chiang Mai in Noord Thailand, in een prachtige omgeving met een waterval en een beekje. De meditatieruimte lag naast dat beekje en het geluid ervan was luid en constant te horen. Iemand op deze retraite ontwikkelde een heftige afkeer tegen dat geluid. “Hier kan ik niet mediteren, er is teveel herrie; dat geluid van dat riviertje is mij teveel, ik kan er niet tegen”. Je kunt er of naar gaan luisteren en je geest ervoor open stellen, of je er tegen verzetten met als gevolg dat je moet vechten en verzetten; en dat veroorzaakt lijden.

Ik merkte het geluid van de waterval en het beekje op. Het geluid van stilte was er ook, op de achtergrond. Uiteindelijk was het zelfs zo dat het geluid van stilte sterker, duidelijker werd zonder het geluid van het beekje uit te wissen, ze werkten samen. Het geluid van het beekje verving niet het geluid van stilte. Dus het is een beetje als een radar. De geest bevindt zich in een alsmaar groeiende staat van gewaarzijn: omvattend, open en ontvankelijk; niet benauwd, gesloten en star. Merk dit op, observeer deze ervaring en bundel je aandacht op het geluid van  stilte. Wanneer je er aan denkt, doe dat dan in de zin van iets wat iets goeds brengt, een
zegen of een prachtig gevoel van openheid, in plaats van als een zoemtoon in je oor zodat je denkt dat het een verstopping is of een of andere ziekte. Wanneer je het opvat als het geluid van engelen, een kosmisch of oer-geluid dat elk moment zegent zodra we ons er voor open stellen, dan voelen we ons ook gezegend. Op deze manier reflecteren, met een positieve houding, helpt ons er een interesse voor te ontwikkelen en ons er goed van te gaan voelen. Wanneer je zo naar het geluid van stilte luistert kun je een begin maken met het observeren van het zonder-gedachten-zijn, want als je alleen maar naar het kosmische geluid luistert, er geen denken is, het is zoals het is, namelijk; leegte en zelf-loosheid. Ben je alleen met het kosmische geluid dan is er pure aandacht, dan is er geen persoon of persoonlijkheid, dan is er geen 'mij' en 'mijn'. Dit verwijst naar anattā (niet-zelf of zelf-loosheid). Ontspan je in het geluid, probeer je aandacht ervoor niet te forceren. Wees gewoon ontspannen, berust in vreedzaamheid. Probeer eens te tellen, bijvoorbeeld tot tien en luister naar het geluid van stilte: 'Een, twee, drie ...negen, tien'. De geest is het niet gewend om zolang rustig te zijn, het is gewend aan denken en aan onrustige mentale bewegingen.
Het duurt even om te kalmeren, te ontspannen en rust te vinden in het geluid van stilte. In de stilte kun je ook opkomende emoties waarnemen. Het is geen alles vernietigende leegte, het is geen steriele niets-heid, het is vol en omarmend. Je kunt je gewaarzijn van de veranderingen van emoties, twijfels, herinneringen of gevoelens die aan de oppervlakte komen. De stilte omarmt ze, het veroordeelt ze niet, het verzet zich niet, het is er zelfs niet door gefascineerd. Het merkt slechts op en stelt vast wat er is.

We hebben de neiging om het woord 'geluid' te gebruiken zoals we dat gewend zijn. We verbinden geluid met horen. Daarom wordt het geluid van stilte gehoord als een zoemtoon in de oren, omdat de indruk van geluid altijd verbonden is met de oren. Maar je kunt je oren dicht stoppen en je hoort het nog steeds. Wanneer je onder water zwemt hoor je het nog steeds. Dus wat is het? Vervolgens ga je je realiseren dat het overal is en niet alleen maar in je oren.
Die opvatting dat het geluid van stilte gehoord wordt met de oren is namelijk dezelfde misvatting als denken dat de geest in onze hersenen huist. Wat er vervolgens gebeurt is dat je verandert van die geconditioneerde manier van leven — afkomstig uit het idee van een 'zelf' en uit de door cultuur gevormd gedrag waar we ons aan vastklampen — naar een veel breder en open begrijpen van de dingen zoals ze zijn. Zoals wanneer we de geest — het denken en voelen — in het lichaam waarnemen. Door intuitief gewaar te zijn gaan we zien dat het lichaam in de geest aanwezig is. Op dit moment zijn jullie in mijn geest; iedereen hier in deze ruimte, jullie zijn aanwezig in mijn geest.

Op het conventionele vlak is het zo dat onze geest zich in ons hoofd bevindt — jullie zitten daar met de geest in je hoofd — al die verschillende hoofden met de geest erin. Maar in de zin van geest; ik zit hier op de hoge zetel, ik kan jullie zien met mijn ogen, en jullie zijn in de geest; niet in mijn hoofd. Ik kan niet zeggen dat jullie allemaal in mijn hersenen zitten. De geest heeft geen beperkingen.

Dus op deze manier kun je gaan inzien dat het lichaam meer weg heeft van een radio: een afzonderlijke levensvorm met bewustzijn, die ontvangt. Eenmaal geboren als een individueel wezen in het universum zijn we als een licht, we zijn een bewuste en afzonderlijke levensvorm. We gaan er meestal van uit dat we een vast-staande persoonlijkheid zijn, een solide fysieke verschijning.
Maar we zijn wel iets meer dan dat – niet zo beperkt, zwaar en bestendig als onze culturele conditioneringen het ons laten voorkomen, of zoals we die begrijpen.

Het geluid van stilte is niet van mij en zit ook niet in mijn hoofd, maar dit lichaam is in staat om het te herkennen, om dingen te kennen zoals ze zijn. Dit kennen is niet een cultureel bepaald kennen, is niet het interpreteren vanuit mijn culturele conditionering; het is het zien van de dingen zoals ze zijn, op een directe manier, onafhankelijk van door cultuur gevormde gedragingen. Op deze manier gaan we anattā, niet-zelf, werkelijk begrijpen, waar-door we vervolgens gaan zien dat we allemaal verbonden zijn met elkaar, dat we een-zijn. We zijn niet, zoals het op het eerste gezicht lijkt, een verzameling van afgescheiden wezens. Wanneer je op deze manier gaat denken, ontwikkel je een omvattend gewaarzijn in plaats van vanalles uit te sluiten.
Wat betreft meditatie betekent dit dat we gewaarzijn realiseren in het hier-en-nu. Met het tot rust laten komen van het denken, het voor de geest brengen van de gedachten en het observeren van een-punts-gerichtheid in het hier-en-nu , het lichaam, de ademhaling, het geluid van stilte. Vervolgens kunnen we er mettā (onbegrensde liefdevolle vriendelijkheid) bij betrekken. Dit is een manier om welwillend met de dingen om te gaan in plaats van er over te oordelen. Zonder mettā neigen we naar waardeoordelen vanuit de persoonlijke ervaring. De een ervaart vrede, de ander ervaart onrust, de een is geinspireerd, de ander verveelt zich, de een is vrolijk, de ander gedeprimeerd; of je hebt goede of slechte gedachten, stomme of bruikbare gedachten, wat oordelen zijn over de kwaliteiten van onze ervaringen. In termen van weten: we weten dat een gedachte een geconditioneerd proces van opkomen en verdwijnen is. Zelfs slechte of vreselijke gedachten komen op en verdwijnen weer, net zoals goede gedachten dat doen. Het gaat er niet om te oordelen over hoe slecht je bent omdat je slechte gedachten hebt; het gaat om het vermogen de gedachte te herkennen, en te zien dat de aard van denken niet blijvend maar veranderlijk is, 'niet-zelf'. Gebruik die kosmische zoem dus maar, die zachte stroom van zwevend sprankelend geluid. Maak je er vertrouwd mee.

Bij een emotionele ervaring kunnen we opgewonden raken over iets en sterke emotionele reacties krijgen zoals verontwaardiging of van streek zijn. “Ik pik dit niet, ik heb er genoeg van.” Wanneer zoiets gebeurt, ga dan naar het geluid van stilte en tel tot vijf, tot tien, en kijk naar wat er gebeurt. Experimenteer ermee, nu op dit moment. “Ik ben het zat, genoeg zo, basta!”, en ga vervolgens in de stilte. Ik deed dat zelf ook zo wanneer ik weer eens ten prooi viel aan verontwaardiging, ergernis of wanneer ik het helemaal zat was.
Ik hou wel van dat woord 'zat', je kunt er zo veel overtuiging inleggen.
Dit 'kosmische' geluid, het geluid van stilte, is echt een natuurlijk geluid. Daarom kun je leren erop te vertrouwen, omdat het er altijd is; het is niet door jou gemaakt. Het is dus niet alsof je een verfijnde staat creeert die afhankelijk is van allerlei voorwaarden. Om zo'n verfijnde mentale staat vol te houden ben je afhankelijk van verfijnde omstandigheden. Je kunt niet allerlei grove, lawaaierige, ruwe, rauwe en vervelende zaken om je heen hebben en tegelijkertijd een soort verfijnde staat volhouden. Om in een subtiele mentale staat te verkeren heb je stilte nodig, een rustige omgeving, geen herrie, geen afleiding, geen ruzie, geen oorlog, geen explosies; alleen maar een liefelijke omgeving waar alles dierbaar en onder controle is. Als we in zo'n staat terecht komen, kunnen we heel voorkomend worden. Iedereen fluistert tegen elkaar in zachte tonen. Als iemand dan even iets luids roept zijn we meteen van slag omdat we zo gevoelig zijn geworden.

Het geluid van stilte kun je horen waar je ook maar bent: in het centrum van Amsterdam, in een file in Bangkok, tijdens een heftige discussie met iemand, wanneer er een kettingzaag aan staat, wanneer de drilboor en de grasmaaier en de kettingzaag tegelijkertijd aan staan, zelfs wanneer er muziek is! Het leren ontdekken, er op afstemmen, dat is de uitdaging. Mensen zeggen soms: “Ik kan het niet horen, er is teveel herrie.” Als je je verzet tegen de herrie kun je het geluid van stilte niet horen, maar als je jezelf er voor open stelt ga je de subtiele sprankelende zoem  oren, zelfs terwijl de drilboor tekeer gaat. Luisteren naar het geluid van stilte stelt ons in staat om aandacht en meditatie te integreren in onze activiteiten. Wanneer je de afwas doet, onderweg bent naar je kamer of auto rijdt, kun je op hetzelfde moment naar het geluid van stilte luisteren.
Je wordt er niet onbehoedzaam van. Je kunt volledig aanwezig zijn bij wat je doet. Het leidt je niet af, het versterkt juist de opmerkzaamheid. Het helpt je de afwas goed te doen, in volledige aanwezigheid in plaats van met je gedachten overal en nergens te zijn. Wanneer je van hier naar je kamer terugloopt kun je aan van alles en nog wat lopen te denken, maar in het geluid van  stilte blijf je bij het lopen, blijf je opmerkzaam bij dat wat er gebeurt van moment tot moment.

Soms is het geluid van stilte hard en nogal onplezierig maar dat blijft niet zo. Ik herinner me hoe het bij mij eens erg luid was, oorverdovend zelfs. Ik dacht bij mezelf: “Dit gaat helemaal fout”.
Maar toen veranderde het en toen ik vervolgens probeerde om het weer net zo luid te krijgen lukte dat niet. Maar het kan geen kwaad.
Het ligt eraan hoe je je opstelt. Verzet je je ertegen of neem je een afwijzende houding aan dan creeer je er negativiteit omheen.
Ontspan je jezelf en stel je je er voor open, dan voel je dat sprankelende achtergrondgeluid, dat wat vreedzaam, kalmerend en rustgevend is. Je begint leegte te herkennen en dat is niet een of ander vaag idee, dat je misschien ooit eens leegte mag ervaren wanneer je mediteert. Het is niet iets vaags, het is heel direct.

En dan, in die leegte, observeer wat 'zelf' is. Wanneer je een persoonlijkheid wordt, wat gebeurt er dan? Je begint te denken, je grijpt je vast aan gevoelens, vervolgens word je een monnik of non, man of vrouw, een persoonlijkheid, Boogschutter of Tweeling, een Aziaat of een Europeaan, een Amerikaan, een oude man, jonge man, of wat dan ook. Het komt door het denken, het vasthouden aan de khandhas dat we er hierin verstrikt raken en dan worden we iets. Maar in deze leegte bestaat geen nationaliteit. Het is een pure intelligentie, het behoort niets en niemand toe. Het is hier dat je begint te herkennen wanneer je iemand of niemand wordt, dat je herkent wanneer er attā (zelf) en anattā (niet-zelf) is.

In de leegte is er geen zelf, is er op dit moment geen Ajahn Sumedho.”Maar ik zal jullie mijn persoonlijke geschiedenis vertellen, over mijn kwalificaties en vorderingen in het monniken leven van de afgelopen dertig jaar. Ik ben abt van het klooster, wordt gezien als een 'VIB', Very Important Bhikkhu (Zeer Belangrijke Monnik) en ik wil dat jullie mij met respect behandelen, correct met mij omgaan. Je ontvangt immers een hoop verdiensten wanneer je aardig bent voor oude mensen! Zo is Ajahn Sumedho!!”
Of: “Je hoeft mij helemaal niet te respecteren, dat maakt mij helemaal niets uit, of je mij nu onaardig vindt of mij bekritiseert en op fouten betrapt, het is goed, ik ben best bereid dat allemaal te verdragen omdat ik mij al zoveel voor jullie heb opgeofferd,” maar dat is Ajahn Sumedho weer! Herboren en verdwenen! — Leeg.

Door dit te verkennen krijg je werkelijk begrip van wat attā (zelf) is, hoe je een persoonlijkheid wordt. En kun je ook zien dat bij afwezigheid van de persoon er nog steeds gewaarzijn is. Het is een intelligent gewaarzijn; geen staat van onbewuste, afgestompte dommigheid; het is een lichte, heldere, intelligente leegte. Wanneer je een persoonlijkheid wordt door zelfmedelijden, zienswijzen en meningen, zelfkritiek en dergelijke, en je kunt die gedachten stoppen, dan is daar de stilte. Maar deze stilte is nog steeds licht, helder en intelligent. Persoonlijk geef ik de voorkeur aan deze stilte boven dat oeverloze, alsmaar toenemende gebabbel in de geest.

Ik had vroeger, zoals ik dat noem, een 'innerlijke tiran', een nare gewoonte ergens opgedaan om mijzelf, wanneer het maar even kon, te bekritiseren. Het is waarlijk een tiran – niemand was ooit zo tiranniek, kritisch en gemeen tegen mij als ikzelf kon zijn. Zelfs de meest kritische persoon, hoezeer die mij ook kwaad deed of mij waardeloos deed voelen, heeft mij zo waardeloos kunnen doen voelen als ikzelf. Zelfs als iedereen zei:”Ajahn Sumedho, je hebt zo'n mooie desanā (voordracht) gegeven”, dan kwam de innerlijke tiran met: “Dit had je niet moeten zeggen, dat zei je verkeerd.”
En dat gaat zo maar door, in een eindeloze, onafgebroken tirade van kritiek en zoeken naar fouten. Toch is het slechts een gewoonte.
Ik heb mijn denken en voelen bevrijd van deze gewoonte en het heeft nu geen houvast meer. Ik weet precies wat het is, ik geloof er niet meer in en probeer er ook niet meer van af te komen. Ik weet gewoon dat je het niet moet volgen maar dat je het moet laten oplossen in de stilte.
Dat is een manier om uit die emotionele gewoontes te breken die ons belagen en onze gedachten zo bezighouden. Je kunt je geest trainen, niet doormiddel van afwijzing of ontkenning, maar door het ontwikkelen en begrijpen van deze stilte. Gebruik deze stilte dus niet als een vorm van vernietiging of afwenteling van wat je ervaart, maar als een manier om je denken en voelen te bevrijden van de obsessieve gedachten en negatieve opvattingen die onze bewuste ervaring eindeloos kunnen belasten.