Boeddhisme en evolutietheorie, opvattingen en knelpunten. De mens op het Pad en de evolutie-'ladder'. Wie was de eerste boeddhist op aarde ?

Inleiding, vergelijking met de christelijke visies

De indruk bestaat dat in tegenstelling tot (sommige) christenen boeddhisten niet moeilijk doen over de evolutietheorie, soms ten onrechte 'evolutieleer' genoemd.
Al vanaf de publicatie van 'The Origin of Species ' door Charles Darwin hebben christenen zich tegen aspecten ervan verzet, met name tegen het feit dat er geen rol in is weggelegd voor God als Schepper van aarde, planten, dieren en mens. Het verzet is, met name in de Verenigde Staten, het laatste decennium eerder versterkt dan verzwakt. Er worden door (fundamentalistische) christenen alternatieven geformuleerd - respectievelijk 'Creationisme' en 'Intelligent Design' genaamd - en scholen worden verplicht die ook in het curriculum op te nemen. Vergelijk het boek 'God én Darwin. Geloof kan niet om evolutie heen' van Taede Smedes (ook een christen, we moeten niet generaliseren) hierover.
De rooms-katholieken zijn wat dit betreft slimmer (opportunistischer), zie Bijlage 1.

De volledige titel van het hoofdwerk van Darwin, uitgekomen in 1859, is te vertalen als: 'Over de oorsprong van soorten door middel van natuurlijke selectie, of: het behoud van begunstigde rassen in de strijd om het bestaan'.
Er zijn zeer veel overzichtsartikelen over wat de evolutietheorie inhoudt, ook vele geschikt voor boeddhisten, denk ik. Ik ben geen echte deskundige maar het Wikipedia-artikel lijkt me geschikt.
Heel in het kort: het gaat om de verklaring voor de evolutie van het leven en voor de verscheidenheid aan soorten op Aarde; het belangrijkste mechanisme is dat van selectie van eigenschappen, doorgegeven aan een volgende generatie. 'Soortvorming' treedt op als uit een populatie twee of meer populaties ontstaan die zich onderling niet kunnen voortplanten. De evolutie, en dus de soortvorming, gaat zonder vooropgezet plan, is niet gericht op de een of andere vooruitgang en heeft ook geen vooruitgang als effect.
Daarom de aanhalingstekens in de kop van deze blog bij het woord 'ladder': er is geen ladder, de mens staat niet hoger dan de dieren.

=======================================================================

Knelpunten

Op het boeddhistische front is het in tegensteling tot bij christenen opvallend stil t.a.v. de evolutietheorie.
Ik hoor nog al eens zeggen dat het boeddhisme (i.t.t. andere religies) zo goed verenigbaar is met de natuurwetenschap. Vaak worden daaronder ook - expliciet of impliciet - de twee grote theorieën verstaan: de Big Bang Theorie en de Evolutie Theorie.

Dat is fijn. Maar ik zie toch wel een paar knelpunten:
* Boeddhistische teksten bevatten ook uitgewerkte kosmologie en evolutie van levende wezens, Zie bijvoorbeeld Bijlage 2. Hoewel er enige overeenkomsten zijn tussen deze teksten en de Darwiniaanse theorie, zijn er toch ook essentiële verschillen. Niet alleen de hierarchie tussen de diverse levende mensen maar ook het cyclische (herhalingen van processen) boeddhistische model tegenover de lineaire (wat geweest is, komt nooit meer terug) westerse denktrant.

* Het leerstuk van wedergeboorte, gecombineerd met het karma-concept is m.i.volstrekt niet verenigbaar met de biologische concepten van de evolutietheorie. Dit is alleen een probleem voor die boeddhisten die een dogmatische opvatting ten aanzien van wedergeboorte hebben. Ik niet, zoals ik al in diverse blogs heb beschreven.

* Het boeddhisme, eigenlijk alle Aziatische tradities erbinnen, kent naast mensen en het dierenrijk nog een paar gebieden van levende wezens: hellewezens, hongerige geesten, deva's en (in principe ook sterfelijke) goden.
Het is relatief eenvoudig deze gebieden (hier noem ik er vier maar in andere teksten worden er tientallen onderscheiden) als symbolisch bestaand, als projecties van de menselijke geest te beschouwen, maar niet iedereen kijkt daar zo licht tegen aan.

* Boeddhistische tradities hebben in hun filosofie een andere wijze van logisch redeneren, een andere causaliteits-opvatting. Bijvoorbeeld de werking van het leerstuk van het 'afhankelijk ontstaan ' (Pali: Paticca samuppada). Ook het principe van 'het uitgesloten midden' uit de Westerse logica (en dus ook de evolutietheorie) wordt door sommige boeddhistische filosofen bestreden. Mijn reactie: ik ga er van uit dat deze principes betrekking hebben op bewustzijns-ervaringen en bedoeld zijn het 'ontwaken' te bevorderen (soteriologisch dus), en niet als natuurwetenschappelijke principes bedoeld zijn.

* Het moeilijkste, voor mij meest essentiële, probleem is de verhouding tussen materie (ook wel 'lichaam' genoemd) en bewustzijn (ook wel: 'geest' of 'ziel')
Kernvraag: wat is de plaats van het bewustzijn en wanneer, en waarom (want wat is het evolutionaire voordeel?) is in de evolutie van de dier plus mens ergens zo'n vijftigduizend jaar geleden (denk ik) het bewustzijn een kenmerk van homo sapiens geworden?
Hoofdstuk 5 van het boek 'Evolutionair denken' door Chris Buskes, getiteld 'Evolutie en bewustzijn ', beschrijft de stand van zaken. Zonder eindoordeel, want wetenschappers kunnen eerlijk toegeven het nog niet te weten (ze kunnen trouwens ook wel arrogant zijn). Er zijn zoveel aspecten, dat het niet is samen te vatten
Een interessante vraag is of 'bewustzijn' wel een evolutionaire functie heeft, er zijn filosofen (een minderheid) die menen dat het een niet-functioneel bijverschijnsel van ons brein is.
Ten aanzien van het nog altijd niet opgeloste en misschien wel onoplosbare lichaam-geest probleem biedt een beroemd artikel van Thomas Nagel enige duidelijkheid: 'Wat is het om een vleermuis te zijn ?' Dat kunnen we niet weten; 'Nagel grijpt overigens niet terug op een cartesiaans dualisme van lichaam en geest. Zijn positie is iets subtieler. Nagel verdedigt een zogeheten dubbel-aspecttheorie... Waar de werkelijkheid in laatste instantie precies uit bestaat, weten we niet. Maar we kennen in elk geval twee aspecten van de werkelijkheid: het fysische en het mentale. Deze twee aspecten zijn echter vooralsnog niet tot elkaar te herleiden.' (p. 201-202)

=======================================================================

Opvattingen van boeddhisten

Het kan dus zo zijn dat boeddhisten achter hun trots dat het boeddhisme zo goed verenigbaar is met de natuurwetenschap, er eigenlijk net zo als sommige christenen over denken.
Specifieke literatuur over de relatie boeddhisme - evolutietheorie is er relatief weinig, de meeste boeddhisten zijn niet zo met dit thema bezig, is m'n indruk.

Een overzichtsartikel op Wikipedia maakt onmiddellijk (waarschijnlijk onbedoeld) de inconsistentie van boeddhistische opvattingen zichtbaar.
Het begin met "As no major principles of Buddhism contradict it, many Buddhists tacitly accept the theory of evolution. Questions about the eternity or infinity of the universe at large are counted among the 14 unanswerable questions which the Buddha maintained were counterproductive areas of speculation. As such, many Buddhists do not think about these kinds of questions as meaningful for the Buddhist goal of relieving oneself and others from suffering. One does not need to know the origin of life, nor agree with the Buddha's position on scientific topics, in order to achieve enlightenment."
Maar vervolgt deze opmerking over stilzwijgend accepteren met:
"Dalai Lama dismisses the element of randomness in the theory of evolution based on natural selection:
    From the Buddhist's perspective, the idea of these mutations being random events is
   deeply unsatisfying for a theory that purports to explain the origin of life."

Ook niet positief is: "Albert Low, a Zen master and author of The Origin of Human Nature: A Zen Buddhist Looks at Evolution, (2008) opposes neo-Darwinism and the selfish gene as he claims they are materialistic. He also opposes creationism for being dogmatic and instead advocates spiritual evolution."
De Agganna Sutta wordt genoemd (zie Bijlage 2)

Het artikel verwijst naar twee artikelen van de bekende Zen-boeddhist David Loy,  A Buddhist Philosophy of Evolution  en  Buddhism, Cosmology and Evolution .
Ik weet niet goed wat ik van deze artikelen moet vinden. Volgens mij gaan ze helemaal niet over de evolutietheorie, ondanks de titels er van. Het zijn positief denkende (tevens ecologisch bezorgde) teksten over een universum dat zich van zichzelf bewust wordt als volgende fase in de evolutie, die niet als toevallig maar als creatief proces wordt gezien.

Misschien wel in dezelfde richting: de aankondiging van een Congres over 'Buddhism, Science, and Ideology in Modern Japan in Erfurt in augustus 2015'
"G. Clinton Godart  -  'Buddhist Receptions of Evolutionary Theory in Modern Japan '
I will argue that overall Japanese Buddhist intellectuals not only responded positively to evolutionary theory, but also became active interpreters and transmitters of evolutionary thought. Evolutionary theory also stimulated the development of new interpretations of Buddhism. On the other hand, while Buddhist intellectuals tended to accept the fact of evolution, they strongly opposed materialist and reductionist interpretations of evolutionary theory, and tried to embed evolution within an idealist and pantheist worldview."
Onderstreping door mij. Ik ben benieuwd hoe die 'worldview' er dan precies uit ziet.

Een vraag in een discussieforum: Did Buddha or do most Buddhists believe in Evolution?
Deze leverde tientallen antwoorden op, de meesten ervan gingen in de richting van 'Yes'.
Het is m.i. een onjuiste en onzinnige vraagstelling. Een (wetenschappelijke) theorie is geen geloofsartikel, hoogstens iets waarvan je waarschijnlijk acht dat die correct is.

In tegenstelling tot wat vaak verondersteld wordt, heeft de Dalai Lama helemaal niet zo'n duidelijke positieve attitude t.o.v. de evolutietheorie. Vergelijk de bespreking in the New York Times van zijn boek 'The Universe in a Single Atom: Reason and Faith' door G. JOHNSON:
"He and his guests discuss things like the neuroscientific basis of Buddhist meditation and the similarities between Eastern concepts like the "philosophy of emptiness" and modern field theory. In "The Universe in a Single Atom" he tells how he walked the mountains around his home trying to persuade hermits to contribute to scientific understanding by meditating with electrodes on their heads.
But when it comes to questions about life and its origins, this would-be man of science begins to waver. Though he professes to accept evolutionary theory, he recoils at one of its most basic tenets: that the mutations that provide the raw material for natural selection occur at random. Look deeply enough, he suggests, and the randomness will turn out to be complexity in disguise - "hidden causality," the Buddha's smile. There you have it, Eastern religion's version of intelligent design. He also opposes physical explanations for consciousness, invoking instead the existence of some kind of irreducible mind stuff, an idea rejected long ago by mainstream science"
Onderstreping door mij. Alan Wallace, ook actief in Dalai Lama's Mind & Life, reageerde negatief-belerend  op deze bespreking, zie ook  hier .

=======================================================================

Wie was de eerste boeddhist op aarde?

Eigenlijk gaat het me ook om iets anders.
Okay, men kan het boeddhisme een religie noemen, of een filosofie of wat dan ook, dat zijn allemaal reïficaties, doen alsof het om een ding gaat.
Het gaat echter - in ieder geval voor mij - om een boeddhistisch pad. Het Achtvoudige Pad , zoals ik dat de vorige blog beschreef, is een woord voor een concretisering daarvan maar meer algemeen gaat het in de beoefening van een boeddhistische traditie om het 'ontwaken', het beëindigen (in dit leven) van het lijden.
Anders (niet helemaal correct) gezegd: het boeddhisme is niet een kosmologie, niet een ontologie, niet een evolutietheorie; maar het boeddhisme is een soteriologie, een heilsleer: het beschrijft de methode van ontwaken. (In meervoud: methoden )
En de mens sterft alleen, ook het 'ontwaken' doe je alleen, ook al doe je dat samen met anderen, ook al wacht je er als een bodhisattva lange tijd mee uit compassie voor anderen.
Terwijl de evolutietheorie geen theorie over levende wezen op individueel niveau is, maar over soorten gaat. Hoe moet dat dan?

Waar het me daarbij om gaat is de vraag: wanneer in de evolutie was de mens (homo sapiens) of voorganger van de mens voor het eerst in staat dat te doen wat we nu 'beoefenen van het boeddhisme' noemen?

M'n antwoord op de vraag wanneer in de loop van de evolutie van de mens die voor het eerst - althans theoretisch want hij/zij had wel andere dingen aan het hoofd - het 'boeddhisme kon beoefenen' is met slagen om de arm: hoogstens vijftigduizend jaar geleden en misschien wel veel korter. Tot die tijd ontsnapte dus geen enkel levend wezen aan samsara.
Voor die tijd had homo sapiens eenvoudigweg niet de capaciteiten in taal en bewustzijn om welke vorm van beoefening die we nu kennen bij de diverse boeddhistische tradities (rituelen uitvoeren, mantra's en andere teksten reciteren, mediteren, reflecteren op ethisch handelen, etc.) uit te voeren.
En dieren konden dat - met één uitzondering - al helemaal niet en nu ook niet. Zeker, dieren hebben een mate van bewustzijn, maar geen zelfbewustzijn; ze kunnen zingen en spraakachtige geluiden uiten, maar alleen een vastgelegde repertoire; dieren kunnen - voor zover we weten - geen verhalen bedenken en vertellen, en dat is het boeddhisme toch grotendeels?
Wel kunnen dieren compassie hebben, vergelijk huidig onderzoek (Frans de Waal bv bij bonobo's) t.a.v. soortgenoten; en in klassieke teksten ook naar andere levende wezens wat een wedergeboorte tot mens (zelfs tot toekomstige Boeddha) tot gevolg kan hebben.

Dat is één van de twee paradoxen waar sommige boeddhisten mee moeten leven: weliswaar hebben ook dieren Boeddha-natuur, dat is de mogelijkheid een Boeddha te worden, maar de realisering daarvan is een lange weg: niet binnen één leven (die mogelijkheid is alleen aan de mens voorbehouden) en dus moet je er wel voor in wedergeboorte en door het dier te verwerven goed karma geloven.

De andere paradox voor sommige boeddhisten (ik vermoed: dezelfde, met name in sommige Mahayana-tradities): men is tegen logisch en intellectueel redeneren, staat daar althans zeer kritisch tegenover omdat het dualistisch is; maar realiseert zich alleen met tegenzin dat dat wat nodig is om 'bevrijd te worden', 'te ontwaken', 'een realisatie te bereiken' precies dat is wat de mens van het dier onderscheid: bewustzijn, taal en dus het vermogen om met symbolen om te gaan en dus ons vermogen om te kunnen denken. De paradox anders geformuleerd: deze vermogens zijn nodig om het 'niet-zelf' bij zichzelf te doorgronden, wat eerste voorwaarde 'ontwaken' is. Zonder dualisme geen non-dualisme !

Om Descartes te parafraseren:
ik (homo sapiens) denk en kan iets met mijn bewustzijn, dus kan ik mezelf bevrijden.

=======================================================================

NAWOORD

De evolutietheorie geeft een verklaring - volgens mij de meest plausibele verklaring al staat het op gespannen voet met nogal wat aspecten van het boeddhisme - van het ontstaan en bestaan van de soorten (dieren, plus mens); van de biodiversiteit dus.
Soorten ontstaan en sterven weer uit.
De laatste honderden jaren sterven soorten vooral uit door het ingrijpen van de mens.

Het afnemen van de biodiversiteit is iets dat me bezorgd en verdrietig maakt.
Er is één troostrijke gedachte: ook de menselijke soort (homo sapiens) sterft wel een keer uit, net zo als dat bij de naaste concurrent de Neanderthaler het geval is geweest. Misschien door eigen ingrijpen binnen honderden jaren, misschien doet de natuur er wat langer over.

Dat is op een bepaalde manier wel jammer want dan is er niemand (geen levend wezen) meer, die in staat is zich bewust te worden van dukkha, anicca en anatta en zodoende te 'ontwaken'.
(Er blijven overigens dan wel levende wezens met compassie bestaan want sommige diersoorten hebben dit vermogen duidelijk ook)
Wellicht ontstaat er op de lange duur op aarde wel weer een diersoort met deze vermogens (en dus die van taal en bewustzijn), die dit ook kan zonder de nadelen van de menselijke soort.
Eindig ik toch nog positief.


=======================================================================

Bijlage 1

EVOLUTIE EN RELIGIE

... We hebben gezien dat de evolutietheorie eventueel verzoenbaar is met deïsme maar niet met theïsme, een letterlijke lezing van de religieuze leerstellingen. Schepping en evolutie bijten elkaar. De proclamatie van het Vaticaan in 1996 dat de evolutietheorie niet in conflict is met de katholieke geloofsleer moet dan ook met een korreltje zout worden genomen. Het Vaticaan snoept namelijk van twee walletjes. Paus Johannes Paulus II stelde dat het menselijk lichaam best door een natuurlijk proces uit eerdere levensvormen kan zijn geëvolueerd, maar dat de menselijke ziel rechtstreeks in ons is geplant door God. Afgezien van de netelige kwestie wat de ziel precies is, heeft deze dubbele visie meer problemen. Het roept bijvoorbeeld de vraag op wannéér onze voorouders precies een ziel kregen. De evolutie verloopt immers gradueel en er is geen plotselinge overgang van aapmensen naar echte mensen aan te wijzen. Elke keuze voor bepaald tijdstip van zielinplanting wordt dan arbitrair. ... In de poging het beste van twee werelden te verenigen, maakt de Kerk van Rome er een potje van."

Bron: Chris Buskes   Evolutionair denken - De invloed van Darwin op ons wereldbeeld
Uitg. Nieuwezijds, 2006,   pagina 292

=======================================================================

Bijlage 2

Digha-Nikaya      vertaling door Jan de Breet & Rob Janssen
Nr. 27: Agganna-Sutta - De leerrede over het begin der dingen

"INLEIDING
...
Tevens wordt in dit sutta, en wel in de vorm van een mythe, het ontstaan van de maatschappij met haar diverse rangen en standen beschreven. Zoals in vele andere mythen is het uitgangspunt een gouden tijd, waarin geen onrecht voorkwam en de mensen in vrede leefden. Geleidelijk nam de moraliteit af en werd de wereld zoals zij nu is. Dan treedt er een kentering op, doordat de mensen de waarde van zelfbeheersing ontdekken en gaan mediteren.
...
Nu volgt de bovengenoemde mythe - een kosmogenese om aan te geven dat de standen zijn ontstaan op grond van sociale gegevenheden en niet op grond van een goddelijke beschikking. ...
Op een zeker moment trekt de wereld samen (vergaat) en worden de meeste wezens herboren in een godenwereld, de wereld der Stralenden. Na lange tijd ontplooit de wereld zich weer. De wezens vallen uit de godenwereld en zweven vrij in de ruimte boven de oer-wateren van de nieuwe aarde. Dan vormt zich een soort vlies, de 'eetbare aarde', op het water en de wezens proeven en genieten ervan. Naarmate zij er meer van eten, worden zij grofstoffelijker. Hun straling verdwijnt en de zon en de maan verschijnen. ... Hun lichamen worden steeds grover en sexuele differentiatie wordt zichtbaar. De wezens, die hoe langer hoe meer op mensen beginnen te lijken, geven zich over aan sexualiteit en gaan huizen bouwen om hun 'immoreel gedrag' te verbergen.
...
Dan besluiten sommigen hun leven te beteren. Zij trekken de wildernis in en gaan mediteren. ... Anderen gaan diverse ambachten uitoefenen ...
Uit al deze standen trokken mensen de thuisloosheid in en zo ontstond de stand der asceten. iedereen van welke stand dan ook kan tot ontwaken komen door beheersing in daad, woord en gedachten. Wie dit ideaal nog niet bereikt heeft, maar een goed leven heeft geleid, wordt in een hemelse wereld wedergeboren. Een booswicht staat een hel te wachten."

Bron: De verzameling van lange leerredes, Asoka, 2001, pagina 583 e.v.

Het boeddhisme is makkelijk uit te leggen: het Achtvoudige Pad beoefenen - Wel alle acht dan - En 'Het juiste spreken' betekent niet 'Het onjuiste zwijgen'

De paus, ..., verdedigde zijn uitspraak door te zeggen
dat het zijn plicht was om niet te zwijgen.
'Het verzwijgen of ontkennen van het kwaad is als het toestaan dat
een wond blijft bloeden zonder dat je die verbindt', sprak Franciscus.

De Volkskrant over uitspraak Paus t.a.v. genocide op Armeniërs

Het is helemaal niet zo moeilijk om aan een Nederlander uit te leggen wat het boeddhisme is. Om te beginnen moet duidelijk gemaakt worden dat 'HET' op zich niet interessant is, het gaat om het beoefenen van het boeddhisme.
En dat beoefenen is helder benoemd in het Achtvoudige Pad.
De meest gezaghebbende beschrijving van dit Pad is het essay 'The Noble Eightfold Path -
The Way to the End of Suffering ' door Bhikkhu Bodhi.
Korter, in het Nederland, is het overzicht van de website 'Sleuteltotinzicht ':

DE GROEP VAN WIJSHEID  (panna)
  1. Juist begrip
  2. Juiste gedachten
DE GROEP VAN MORALITEIT  (sila)
  3. Juiste spraak
   * Onthouding van het vertellen van leugens
   * Onthouding van het spreken van lasterende taal
   * Onthouding van het spreken van harde woorden
   * Onthouding van onzinnig gepraat
  4. Juist handelen
   * Onthouding van doden
   * Onthouding van nemen wat niet gegeven is
   * Onthouding van seksueel wangedrag
  5. Juiste wijze van levensonderhoud
DE GROEP VAN CONCENTRATIE  (samadhi)
  6. Juiste inspanning
  7. Juiste indachtigheid
   * Indachtigheid van het lichaam
   * Indachtigheid van gevoelens
   * Indachtigheid van de geest
   * Indachtigheid van mentale objecten
  8. Juiste concentratie "

In mijn opvatting (die niet door iedereen wordt gedeeld) is de volgorde willekeurig. Het is een cyclisch pad waarvan de onderdelen steeds opnieuw (als het kan steeds iets hoger) worden beoefend.

Alle acht
Het benadrukken van de combinatie van deze acht is ook belangrijk omdat het duidelijk maakt dat niet één aspect beoefenen alleenzaligmakend is.
Daarom heb ik het 'alleen vipassana' ('indachtigheid', de 7e padfactor) van sommige leraren in de Mettavihari / Mahasi-methode af en toe kritisch 'Het Nobele Eénvoudige Pad' genoemd.

En omdat ook ethiek (hier 'moraliteit' genoemd) een onontbeerlijke factor is; dit lijkt misschien een overbodige toevoeging maar ik maak hem toch omdat ik de indruk heb dat sommige beoefenaren denken dat ze al verlicht zijn en daarom de 'gewone' ethiek niet meer nodig hebben. Een denkfout die ik niet alleen bij Theravadins opmerk maar ook bij sommige beoefenaren (leraren bv) van Zen en Tibetaans boeddhisme.

Juiste spraak
Eerst een opmerking over een eenzijdige toepassing van 'juiste spraak', ook wel genoemd 'zuivere spraak'.
Sommige boeddhisten gebruiken het derde punt van 'harde taal' graag naar anderen die stevig kritiek formuleren. Ze begrijpen m.i. het verschil tussen 'op de bal' en 'op de man' spelen niet.
Wat men zich daarbij dan kennelijk niet realiseert is er veel meer een loopje wordt genomen met het vierde punt, dat van 'onzinnig gepraat' oftewel gebabbel. Daar wordt niets aan gedaan (door moderatoren van discussies).

Hier wil ik inzoomen op een aspect van 'zuiver spreken' dat weinig aan de orde komt. Ik citeer Bhikkhu Bodhi:
" (1) Abstaining from false speech
Herein someone avoids false speech and abstains from it. He speaks the truth, is devoted to truth, reliable, worthy of confidence, not a deceiver of people. Being at a meeting, or amongst people, or in the midst of his relatives, or in a society, or in the king’s court, and called upon and asked as witness to tell what he knows, he answers, if he knows nothing: “I know nothing,” and if he knows, he answers: “I know”; if he has seen nothing, he answers: “I have seen nothing,” and if he has seen, he answers: “I have seen.” Thus he never knowingly speaks a lie, either for the sake of his own advantage, or for the sake of another person’ advantage, or for the sake of any advantage whatsoever.
This statement of the Buddha discloses both the negative and the positive sides to the precept.
The negative side is abstaining from lying, the positive side speaking the truth."
(Onderstreping door mij.)

Dit voorschrift heeft dus twee aspecten, meestal wordt alleen het aspect 'niet liegen' genoemd, waarschijnlijk omdat voorschriften bijna altijd negatief ('iets niet doen') geformuleerd zijn. Het tweede aspecten - de waarheid spreken - is positief.
Het is: spreken ook als dat je niet populair maakt (bij bepaalde mensen, soms zelfs bij mensen die je waardeert).

Vandaar dat ik onder 'Zuiver spreken' ook versta:
Onthouding van zwijgen als er gesproken dient te worden;
vanuit de intentie dat de waarheid spreken zuiverend zal werken.
Zwijgen kan ook on-edel zijn, is niet altijd goud maar soms roest.

Ook nu en ook in Nederland en ook door boeddhisten wordt er gezwegen terwijl er gesproken dient te worden.
Bijvoorbeeld over seksueel wangedrag van boeddhistische leraren.
Daar horen we ongetwijfeld de komende tijd meer van.
'Ongetwijfeld'? Beter kan ik zeggen: hopelijk. Want om te spreken over taboes, over onethisch gedrag van een op een voetstuk gezette leraar, is moed nodig. Extra moeilijk omdat men (de insiders) zo lang heeft gezwegen en dus steeds groeiende schaamte daarover heeft.
En moed is toch al een schaars goed in boeddhistisch Nederland.

Boeddhisme en het God-concept, een complexe en moeizame relatie - En mijn positie daarin: gewoon atheïstisch

Update 11 april
Goed nieuws voor de atheïst, dus ook voor de boeddhistische atheïst.
Dubbel nieuws zelfs.
* Het eerste is dat er ook vrolijke atheïsten zijn. Waldo Swijnenburg is er één van. Hij heeft een boek geschreven onder de titel 'De schoonheid en de troost van een wereldbeeld zonder God '. In de Volkskrant van 11 april een interview met hem. In OBA-Live (van HUMAN) ook, luister hier
* Het tweede is dat het universum mogelijk langzamer uitdijt dat we tot nu toe dachten. Het duurt misschien wel een miljard jaar langer voor het leeg is: wat een opluchting
Zie accelerating-universe-not-so-fast

========================================================================

Een paar maanden geleden (blog 14 jan.) noemde ik de discussie over het bewijzen van het wel of niet bestaan van God een non-onderwerp.
Vervolgens stortte ik me zelf in die discussie.
Zie bv de blog van Smedes , met mijn bijdragen in het eind daarvan. En zie ook  hier

En in een andere discussie schreef ik:
In een TV-programma van de BOS 18 januari werd in een Soefi-tempel een kaars aangestoken met de volgende tekst: "Ter verheerlijking van de alom tegenwoordige God ontsteken wij het licht dat symbolisch de boeddhistische religie vertegenwoordigt"
Dit gebeurde ook voor de andere vijf wereldreligies.
 Ik heb er geen bezwaar tegen dat het boeddhisme een religie wordt genoemd.
Maar ik herken mezelf volstrekt niet in het noemen (en zelfs verheerlijken) van een kennelijk alomtegenwoordige God. Het boeddhisme wordt hier in een vaag-christelijk keurslijf geduwd, vanuit de wens dat alle religies in wezen dezelfde zijn.
Ik heb er geen bezwaar tegen dat juist de verschillen benoemd worden
Alleen dan is een gesprek met een 'we agree to disagree'
Trouwens, die verschillen zijn er ook binnen de boeddhistische tradities; sommige kunnen wel met God of het goddelijke of De Ene door één deur; andere (waaronder de mijne) hebben niets met God.

In het soort boeddhisme waarin ik me het meeste juist voel, zit geen God-concept.
Maar eigenlijk ging het me om iets anders: hoe moet je met een theïst een gesprek voeren als die niet alleen overtuigd is van het bestaan van God, maar tegelijk denkt te kunnen bewijzen dat God bestaat. Waarom iets willen 'bewijzen' als je er toch al in gelooft, begrijp ik niet, maar waarschijnlijk denkt zo'n Christen dat ik van bewijzen houd.
Zo'n discussie is eigenlijk onmogelijk, zeker als het ook gaat om een persoonlijk God.
Ik ga ook niet meer proberen enigszins tot elkaar te komen door te zeggen dat er wel 'iets is', een soort goddelijk principe; of agnostisch te zeggen het niet te weten; ik heb gewoon geen behoefte aan het concept God.
Met een Moslim is zo'n discussie ook onmogelijk, denk ik, maar die zal het niet gaan hebben over 'Allah-bewijzen' in een poging mij te overtuigen.

[Toen mij werd gezegd dat dit afstandelijk was en het om eigen ervaring ging, schreef ik:]
Okay, eigen ervaring.
M'n eigen ervaring is dat ik voel er niets van te menen, een rol te spelen om de ander te pleasen als ik zeg "Ter verheerlijking van de alom tegenwoordige God ontsteken wij het licht dat symbolisch de boeddhistische religie vertegenwoordigt"
M'n eigen ervaring is dat ik niet, nooit, het gevoel heb gehad dat God bestaat en ook nooit (na m'n tiende jaar) het gevoel heb gehad daar iets mee te missen.
Ik geef er de voorkeur aan, tegen mensen van allerlei religies over hun geloof te zeggen: we agree to disagree. En liever langs elkaar heen te leven dan te doen alsof we van alles gemeenschappelijk hebben.

[En tegen iemand anders die, in het kader van deze God-discussie, schreef dat God in onze innerlijke ziel zit en wij hem moeten respecteren en dankbaar zijn; bv over het feit dat we een dak boven ons hoofd hebben en elke dag een bord eten:]
Er is geen God, en hij/zij kan dus ook niet in onze ziel zitten (er is ook geen ziel). Respecteren kan nooit kwaad maar er is niets om te respecteren; en bedanken dus ook niet.
De kunst is m.i. om dankbaar te zijn zonder object van dankbaarheid.


Deze flarden van een standpunt maken, ook voor mezelf, duidelijker
waar ik sta t.a.v. de vraag over het bestaan van God. Duidelijkheid die maakte
dat ik mezelf nu atheïstisch boeddhist noem, scherper dan seculier boeddhist.

In onderstaand betoog geeft ik met een aantal citaten waar het boeddhisme (althans diverse boeddhisten) staan t.a.v. de Godsvraag.
En afsluitend kom ik dan op m'n eigen positie terug.

========================================================================

In het discussieplatform 'Dhamma Wheel' leverde de vraag 'Where is God in Buddhism? ' maar liefst 368 reacties op. Die ga ik dus niet samenvatten. Zie hier

Het betreft hier een (overwegend) Theravada-forum.
In de Theravada (in de traditionele vorm dan, er zijn ook beoefenaren die beïnvloed zijn door Mahayana - zie onder - en New Age visies) is het standpunt helder. Ik beperk me tot het geven van links.
* 'Buddhism and the God-idea '  door Nyanaponika Thera.
    Een genuanceerd artikel met een leuke aan Bertrand Russell toegeschreven oneliner
    'It is improbable that the universe contains nothing better than ourselves.'
* 'Why we can be certain that God doesn’t exist'  door Sujato noemde ik ook in januari.
* 'Buddhism and the God-idea '  door Ven. S. Dhammika is ook volstrekt helder:
   'Question: Do Buddhists believe in a god? Answer: No, we do not.' Enzovoorts.

Het themanummer 'The God Issue ' van het electronische tijdschrift Inquiring Mind bevat een vijftiental artikelen over het thema 'God en Boeddhisme', de meeste geschreven door Mahayana-boeddhisten met duidelijke en nog steeds min of meer beleden theïstische (Christelijke of Joodse) wortels. Anders dus dan de Theravada-beschouwingen van hierboven.


Veel dichter bij mijn opvattingen zit het artikel 'Was the Buddha an Atheist? ; Preeminent Buddhist thinkers—Badiner, Kornfield, Batchelor, and Thurman—weigh in' door Philip Wolfson uit 'Tricycle' van januari 2015 (u ziet, het is en blijft een actueel thema, vgl ook het recente boek van Brad Warmer over God, of No God, dat is me niet duidelijk geworden)
Het betreft de stelling 'The Buddha was an atheist '

Alan Badiner zei hierover: " I would need time to do it, but there are passages from the Tripitaka that strongly indicate that the Buddha denied the existence of a creator god. Rather than classify him as an atheist or an agnostic, it would be more appropriate to use the term nontheist. An atheist believes only what he can see but, of course, the Buddha suggested that not all that you see is real. "

Stephen Batchelor's bijdrage aan deze discussie:
"I’m happy you are happy with nontheist. The problems are manifold. The term atheist as we use it today would not have been used in that way at the Buddha’s time. Nor, for that matter, would the concept nontheist. There are no equivalents for either in Pali or Sanskrit, though many Hindus today still regard the Buddha as a nastika, usually translated as nihilist but which means something like one who asserts there is nothing.
Again, the Buddha would have rejected this since he warns against the two extremes of atthi [it is] and natthi [it is not] and seeks to establish his dharma in the middle (madhyama), which does not lapse into the extremes of eternalism or annihilationism. The Buddha simply did not define himself or his teaching in such ways. So trying to capture him in these terms is bound to misrepresent him.
On the other hand, the only way we can talk about him and his vision is via the concepts of our own time and language, which has been the case throughout Buddhist history in the different countries in which it took root. I take nontheist to mean one who does not employ God as a necessary term in his or her teaching. In this sense, yes, the Buddha was a nontheist.
However since he is recorded in the Agganna Sutta as mocking and rejecting the very idea of God, he also comes close to being an atheist in the modern sense. It is probably best to drop trying to categorize the Buddha in any of these ways, to cultivate a healthy skepticism regarding views and opinions, and to concentrate on practicing the dharma instead. "

Helder is ook een reactie op deze pagina: 'The more complete view is the Buddha was non-god-centric, in that belief in a God or Gods is not the central feature of the Dhamma '.


Tenslotte een lang en objectief overzichtsartikel over  'God in Buddhism '  in Wikipedia.
Ook dat ga ik niet proberen samen te vatten. Slechts mijn conclusie dat dit voldoende argument is voor de uitdrukking 'een complexe en moeizame relatie' in de kop van deze blogtekst.

========================================================================

In de rechterkolom van deze blog staat permanent de tekst van een song van John Lennon:

"God is a concept
By which we measure
Our pain
I'll say it again
...
I don't believe in magic
I don't believe in I-ching
I don't believe in Bible
I don't believe in tarot
I don't believe in Hitler
I don't believe in Jesus
I don't believe in Kennedy
I don't believe in Buddha
I don't believe in Mantra "
... etc.

Dit geeft redelijk goed mijn opvatting weer: God is een concept. En concepten komen op en verdwijnen weer, zijn niet permanent, bestaan ook niet echt.
Subjectief gezegd: ik heb het concept God niet nodig, ook zonder denk ik ethisch en zinvol te kunnen leven, en doodgaan.
Ook geen God-light zoals de Wereldziel of Dharmakaya etc.
Alleen een onverschillig en leeg universum.