Eenzaamheid kan je leren

Onderstaand artikel heb ik een week geleden aan de redactie van NieuwWij aangeboden, met het voorstel het op hun website te publiceren.


Eenzaamheid kan je leren, en oefenen

Juist in deze decembermaand verschijnen er vaak empathische artikelen in kranten, tijdschriften of tv-programma's.
De strekking van deze artikelen is vaak dat we medeleven moeten hebben met mensen die eenzaam zijn, en dat ze geholpen moeten worden zodat ze, net als 'gewone mensen' niet eenzaam, dat is alleen, de feestdagen doorbrengen.
Eenzaamheid is iets ergs en dient vermeden te worden, en de eenzame dient geholpen te worden; dat is de algemene strekking van deze beschouwingen en praktische oplossing van het probleem 'eenzaamheid'.

Ik zal de ernst van deze benadering niet willen ontkennen maar zou toch een andere dimensie aan het eenzaamheids- gesprek willen toevoegen. Vanuit de gedachte dat eenzaam zijn ook iets positiefs kan zijn, wil ik uitwerken dat dit getraind en geleerd moet worden, niet in een paar weken maar in zekere zin levenslang.

Af en toe alleen zijn, af en toe je vervelen omdat er geen vriendjes of vriendinnen voorhanden zijn, kan heel leerzaam zijn
Af en toe alleen aan een tafeltje in een restaurant zitten - we springen een paar jaar over - is niet zielig maar een rolmodel voor obligaat aanwezige stelletjes. Niet doen alsof je op iemand wacht maar gewoon, bewust, eenzaam zitten te eten.
Datzelfde geldt voor speciale gebeurtenissen zoals met vakantie gaan, een feestdag thuis doorbrengen, etc.
Niet vluchten in de te telefoon maar uitgebreid een boek lezen, nieuwsgierig naar mensen om je heen kijken daar is niets mis mee.
En vooral, in heel deze levenslange training, reflecteer op wat je ervaart. Inclusief het nietsdoen en het ervaren van de leegte.
Ik heb dit in ieder geval veel beoefend, en heb er nu, oud geworden, profijt van.

Alleen ben ik niet in deze - laatste - levensfase van me. Familie en vrienden zie ik elke week, soms elke dag.
Echter, zij hebben niet aangezegd gekregen, binnenkort te sterven. Ik wel, en dat creëert een speciaal soort eenzaamheid, die ik nu beoefen: reflectie op de kloof tussen de nog-levenden en de bijna-niet-meer-levende.

-----------------------

In februari verschijnt van de agnostisch boeddhist Stephen Batchelor het boek 'The Art of Solitude '. Hierin is eenzaamheid (solitude) een spiritueel en filosofisch thema.
Conclusie: "In een hyperverbonden wereld die tegelijkertijd wordt geplaagd door sociaal isolement, laat dit boek zien hoe je kunt genieten van de onontkoombare eenzaamheid die in het hart van het menselijk leven ligt. "

Dit voor wat betreft de positieve (en leerbare) dimensie van eenzaamheid.
Die is er; maar ook is er de negatieve, (de wanhopige) dimensie.
Een paradox door Batchelor in een lezing geformuleerd, verbindt deze twee dimensies: "Eenzaamheid is een prachtig ding; maar je hebt iemand nodig om te vertellen dat het zo prachtig is."

Nu onbehandeld; Autonomie? En een symposium Emergentie en Galaxy (en God) Heeft een niet-Tibetaans stervende iets aan bardo? Bijna boek Batchelor

Een volgende fase, nu verder onbehandeld

M'n prostaatkanker blijft rustig doorwoekeren, nu tijdelijk - dankzij een bestraling - zonder veel pijn, maar die is al weer aan het terugkomen.

'Onbehandeld' want het dilemma waarover ik in m'n vorige blog schreef, heb ik opgelost.
Na de eerste van de zes chemo-sessie was ik zo beroerd, en bleef dat meer dan een week, met overgeven en zo, dat ik er in één klap uit was: ik stop met de chemo, geen behandeling meer dus. Dat was niet een impulsieve beslissing, na een week praten, ook met de oncoloog, bleef mijn keus voor 'iets meer kwaliteit van leven', boven het statistisch mogelijk ietsje langer leven mét een chemo.
Beroerd ben ik niet meer, maar wel moe, heel snel moe, met steeds minder spierkracht. De geleende rolstoel, met duwkracht van mijn vrouw, biedt uitkomst. En lezen kan ik nog steeds, ook moeilijke teksten.
Dat is bij elkaar toch wel kwaliteit, wel een beetje, en soms tamelijk veel, lol in het leven

---------------------

Ziek zijn, patiënt zijn en dood gaan met behoud van (enige) autonomie.

Greep hebben op m'n leven, bepalen wat ik belangrijk vind, en me niet (helemaal) door de ander laten bepalen, heb altijd gehad.
Nu ben ik me daar nog sterker van bewust, nu het moeilijker is die autonomie te behouden. Niet alleen laat m'n lichaam me steeds meer in de steek, ook regelen m'n verzorgers (voor m'n bestwil) tal van dingetjes die ik altijd zelf in handen had.
In de rolstoel wil ik meesturen, dat blijkt alleen maar hinderlijk te zijn, om een klein voorbeeld te noemen.
Stoppen behandeling in de vorm van een chemo, om een groot voorbeeld te noemen.
Het behoud van (enige) autonomie lukt me tot nu nog steeds wel, maar ik moet er wel m'n best voor doen. De vraag is nu moet ik dat wel willen?
Immers, ik heb het hier met enige regelmaat over sterven is loslaten. En moet ik die autonomie-behoefte dan ook niet loslaten?

Een groot voorbeeld, het grootste eigenlijk: m'n oncoloog kon en kan mij niet vertellen hoe lang ik nog leef. Er is hoogstens statistisch iets van te zeggen omdat er veel mannen met prostaatkanker waren; maar met brede spreiding. Uitkomst is iets als tussen nog een maand en nog hoogstens een jaar. En ik zou zo graag een meer precies tijdstip willen weten, om naar toe te leven. . Die zekerheid ga ik voorlopig niet krijgen, misschien pas de laatste week.
Kortom: ik moet me overgeven aan het leven en de dood, ik kan alleen maar in het moment leven, m'n autonomie opgeven dus.
Anders gezegd: ik heb nog wel wat te doen wat betreft aan mezelf werken.

---------------------

Het bijgewoonde symposium 'Niet behandelen is ook een optie '

Onlangs ben ik lid geworden van de 'Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde'(NVEE), omdat m'n huisarts wist dat die een goed model voor euthanasieverklaringen heeft. Ik heb inmiddels zo'n verklaring en een 'behandelverbod' (voor het moment dat ik mijn wensen op medisch gebied niet meer zelf kan vertellen).
De NVEE heeft, voor mij op een goed moment, een symposium georganiseerd over het thema 'Niet behandelen is ook een optie '. Precies mijn thema dus, mijn beslissing van begin november. Bovendien zou het de eerste keer weer ergens naar toe gaan en me een beetje met beleid bezighouden zijn, als ik naar dit symposium in Ede zou gaan. Alles, zoals versneld rolstoel lenen en oefenen, stond in het teken van dit uitje. Hier het programma . Op deze website worden de komende dagen ook de bijdragen van de inleiders gepubliceerd : "Presentaties "

============================================

Emergentie en Galaxy (Melkweg); en God

Hoe kan het dat er uit de ongestructureerde massa aan deeltjes, gas en golven structuren zoals onze 'Melkweg zijn ontstaan?

Wie of wat (het fameuze "ik geloof niet in God maar er is wel 'Iets'") heeft daar de hand in gehad? Of is het echt blind toeval waarbij de waarom-vraag irrelevant is?

"[Een recente] ... simulatie laat zien hoe uit de chaotische en zeer turbulente gaswolken die het heelal oorspronkelijk vulden schijfvormige sterrenstelsels zoals onze Melkweg ontstonden. Daar was niet meer voor nodig dan de complexe interacties tussen de basisingrediënten die in het model zijn gestopt. Mettertijd is het heelal vanzelf steeds minder ‘rommelig’ geworden: uit chaos ontstond orde."
Bron: ' astronieuws.nl ' d.d. 8 november 2019

Kijk hoe bovengenoemde gesimuleerde ontwikkeling gegaan kan zijn in de loop van ruim 10 miljard jaar:

          Na 1,6 miljard jaar

                                                        Na 10,5 miljard jaar


Hier de video

Bron : Mededeling 'Royal Astronomical Society'

------------------

Uit chaos ontstaat orde, daar houd ik van. Zonder de hand of een plan van iemand, IEMAND, of iets .
Daar wil ik naar toe.

'Emerging': een niet belangrijk genoeg te achten natuurkundig concept, omschrijving :

"Emergentie is schaalafhankelijk: het nieuwe, emergente verschijnsel is alleen waarneembaar voor waarnemers/systemen die op dezelfde schaal of groter werkzaam zijn. In het bijzonder geldt dat voor emergente verschijnselen die, door onderlinge wisselwerking aanleiding kunnen geven voor het ontstaan van nieuwe emergente verschijnselen, … " (Wikipedia)
God is dus alleen voor sommige mensen waarneembaar; en omgekeerd kan God alleen sommige mensen (dieren, dingen) waarnemen. En God bestaat alleen als en wanneer hij/zij waargenomen wordt. Maar ja, niet door mij.

"... impliceert emergentie dat de werkelijkheid zelf schaalafhankelijk is. Op elke schaal treden er nieuwe natuurverschijnselen op, en dat betekent dat er voor elke schaal een andere beschrijving nodig is. Voor de atomaire schaal gebruiken we bijvoorbeeld de quantummechanica, terwijl de menselijke schaal wordt beschreven door de klassieke mechanica. Je zou dus kunnen zeggen dat er niet één beschrijving is van de werkelijkheid, maar dat er meerdere beschrijvingen zijn die allemaal op een andere schaal van toepassing zijn. Dit is ook het idee achter de emergentie van zwaartekracht: we weten dat zwaartekracht op menselijke en kosmologische schaal bestaat, maar wellicht bestaat het niet op de allerkleinste schaal. Dat zou betekenen dat zwaartekracht tevoorschijn komt vanuit een microscopische beschrijving waar zwaartekracht geen rol speelt…. " Bron: quantumuniverse.nl
Zie je wel, ook zwaartekracht bestaat eigenlijk niet.

------------------------

Ik ben niet de eerste of enige die God emergent noemt. De bekende astrofysicus Paul Davies schrijft (in een voorwoord bij ' A God that Could be Real' van Nancy Abrams):

"Tot nu toe heeft [het concept] emergentie weinig invloed gehad op de theologie, en het is deze kloof die Nancy Abrams probeert te vullen met een enorm ambitieus project dat in de volgende hoofdstukken wordt gepresenteerd. In een van de duidelijkste verklaringen van de kracht van het emergentie-concept die ik heb gelezen, betoogt ze dat opkomende fenomenen en hun wetten een echte ontologische status hebben, d.w.z. ze zijn net zo reëel als de moleculen die de betrokken systemen vormen. Haar positie is beknopt vastgelegd in de volgende paragraaf:
Een tegenwicht voor reductionisme staat bekend als emergentie, en in de afgelopen decennia (hoewel het basisconcept veel ouder is) heeft het een toenemend belang in de wetenschap verkregen omdat die zich steeds meer op de studie van complexiteit heeft gericht.
....
Emergente (opkomende) fenomenen zoals de media en de economie hebben een enorme invloed op ons leven en onze geest - onmetelijk meer dan de uitbreiding van het verre universum, waaraan geen astronoom twijfelt, is reëel. Krachtige opkomende fenomenen moeten als echt worden ervaren. Het enige alternatief is om ze als niets op zichzelf te zien - gewoon veel individuele mensen die dingen doen. Maar als opkomende fenomenen niet echt zijn, dan moeten we ons eigen bestaan ​​ontkennen omdat wij, grote dieren, emergente fenomenen zijn. We zijn voortgekomen uit klompjes cellen, en ze zijn voortgekomen uit elementaire deeltjes, met veel niveaus van emergentie daartussen.
....
De kern van Abrams uitbreiding in theologie is dat een emergente God net zo echt kan zijn als, laten we zeggen, de menselijke geest. Omdat een opkomende God een product van complexiteit is, in tegenstelling tot de ultieme grond om de rationele orde van de kosmos te ondersteunen, staat haar concept van God in contrast met dat van de klassieke theologie, hoewel het enkele elementen van procestheologie heeft (waarin een schepper God is niet absoluut en onveranderlijk maar evolueert in de loop van de tijd met het universum). Abrams' God is niet de grootse architect van de kosmos geliefd bij monotheïsten, maar in feite een product van de menselijke geest en de menselijke samenleving. "

Dat kan wel zo zijn maar Abrams en Davies negeren de mogelijkheid dat het een keus is, het product God te creëren. Stiekem wordt het bestaan van God toch verondersteld. En verder: wat heb je aan zo'n geproduceerde God?
Hier eindigt mijn theologie.


Overigens, wie echt alles wil weten, op wetenschappelijk niveau, van het emergente karakter van de zwaartekracht, zie ' Hints towards the Emergent Nature of Gravity ' door Niels S. Linnemann en Manus R. Visser (april 2018)
De stelling waar vanuit deze onderzoekers hun artikel beginnen, is: "Emergente zwaartekracht wordt ruwweg opgevat als de opvatting dat zwaartekracht ontstaat door de collectieve actie van de dynamiek van meer fundamentele niet-zwaartekracht-achtige vrijheidsgraden. "

En wie meer wil weten over de relatie tussen boeddhisme en de emergentie in de complexiteitstheorie, zie From the Bottom Up door Neil Thiese

============================================

Heeft een niet-Tibetaans stervende iets aan het bardo-boek van Sebo Ebbens?

Juli 2019 is een boek van Sebo Ebbens verschenen onder de titel ‘Op de golven van geboorte en dood. Goed leven en sterven in boeddhistisch perspectief '
Die titel is niet helemaal juist, het betreft slechts een Tibetaans-boeddhistisch (één van de vele) perspectief.
Het is uitgegeven door Asoka, de Lazarus onder de uitgevers.

Het bestaat uit een deel theorie en een deel beoefeningen. Deel 1 is geïnspireerd door het Tibetaanse Dodenboek en zoveel mogelijk aangepast aan de Nederlandse situatie. Deel 2 kent een 21-tal beoefening en reflecties. De klemtoon in het boek ligt op een goed leven. Het boek kent ook een ondersteunende website: Goed Leven en Sterven .
Op die website is ook een beschrijving van het boek te vinden. … Ook is er een lijst van wensen en aandachtspunten te vinden die door een stervend iemand kunnen worden gegeven, verteld of gestuurd aan diegenen die hen willen ondersteunen bij hun sterven.
Bron: BUN-nieuws

Ik beperk me als aanstaande stervende met die laatste lijst. Wat een conservatieve, door mannen gedomineerde religie als Tibetaans boeddhisme vindt van zaken als ‘abortus’, ‘euthanasie’, ‘orgaandonatie’, ‘zelfdoding’ en ‘pijnmedicatie’, vind ik niet zo boeiend, ik ben toch in de eerste plaats Westerling. Over pijnmedicatie waar ik iets minder sweeping over ben, zie Noot 1 *》

Binnen het boeddhistische perspectief op sterven is het mogelijk wensen te formuleren over hoe wij graag willen dat de anderen ons ondersteunen bij ons levenseinde en tijdens en na ons sterven. In deze tekst worden diverse suggesties gedaan over hoe we dat kunnen doen. Na een inleiding worden besproken:
(1) mogelijke wensen vooraf aan ons sterven
(2) mogelijke wensen wanneer ons sterven dichterbij komt
(3) mogelijke wensen na ons sterven
Klik op in de website 'goedlevenensterven.nl/' op 'wensen-rond-het-levenseinde/ '

Het derde punt is wel heel specifiek voor degenen die in bardo's (overgangssituaties of tussenfasen, ze onderscheiden er zes) geloven. Ik dus in het geheel niet; en bovendien is het concept bardo m.i. meer Tibetaans dan boeddhistisch. Noot 2 * *》
Blijven over de lijstjes wensen voorafgaand aan ons sterven èn wanneer on sterven dichterbij komt.
En daarvan moet ik zeggen: ja, daar ga ik me wat meer mee bezighouden.

In de Bijlage zijn de thema's 1 en 2 compleet opgenomen.
Daarbij staat tussen haken en in kleine letters [[ blabla ]] wat ik niet voor mij van belang of betekenis vind. Sommige punten echt niet, bardo-achtig, en ook sommige andere spreken me wat minder aan. Maar er zijn dus ook die mij raken en waar ik iets mee heb. Alleen het punt 'pijnmedicatie' daarover weet ik niet zeker hoe mijn houding daar tegenover is.

Hoe dan en wat ga ik,
als atheïst met nog slechts licht boeddhistische ideeën èn
met de (wat verwaarloosde) vaardigheid te mediteren,
daar dan mee doen?
Misschien vind ik dat wel een privé-zaak, niet geschikt voor deze blog. Ik geef mezelf wat bedenktijd voor ik deze vraag beantwoord.

------------------

Noot *》
Pijnmedicatie en een calvinistisch misverstand

Dit thema komt (nog) niet voor in z'n boek, meldt Ebbens. Het is nieuw, maar is m.i. wel terecht opgenomen. De tekst rammelt nu een beetje. Vandaar dat mijn eerste reactie bij lezing was: hier steekt een calvinisme de kop op: (pijn) lijden is niet zo erg, het is goed voor je ontwikkeling.
In de loop van z'n tekst formuleert hij wel zorgvuldiger.
Het gaat om het dilemma 'medicatie of meditatie' (met name meditatie op het moment van sterven), ten behoeve van een bardo. Ideaal is een combinatie van de twee.

" In de boeddhistische visie is het nodig om onze aandacht erbij te hebben tijdens ons sterven. Als we erbij zijn, kunnen we opmerken wat er met ons gebeurt en kunnen we die beoefeningen doen die daarbij aansluiten.... [P]ijn medicatie [kan] helpen om ons wat meer te laten ontspannen en daarom meer aanwezig te zijn gedurende ons stervensproces, er meer bij te zijn. "

"... boeddhisten hebben een extra wens. Zij spreken de wens uit dat een stervende er met de aandacht bij is wanneer die sterft. Dat wordt met name uitgesproken door die mensen die de Tibetaans boeddhistische visie aanhangen. In zo’n geval gaat het om een balans, gebaseerd op mededogen. Aan de ene kant is er een sterke behoefte om de pijn te verlichten. Aan de andere kant is er de wens dat de stervende zo veel mogelijk helder van geest blijft om zijn of haar sterven mee te kunnen maken. De pijn moet dus effectief bestreden, maar er mag geen versuffing optreden zodat de stervende ongemerkt in de dood wegzakt. Die balans zal vaak moeilijk te vinden zijn. "

Mijn mening, en mijn wens als ik stervend ben: dan maar wel versuffing die laatste dagen of uren, als zo'n klein stukje van mijn leven beslissend over de toekomst na mijn dood, dan is dat boeddhisme mij onsympathiek, en onwaarschijnlijk als waarheidsclaim. Ik kijk liever naar m'n hele leven. En dan maar een (laatste) uurtje minder mediteren. Gek worden van de pijn is niet mijn ding.

------------------

Noot * * 》
Familie versus sangha

Enigszins terzijde een passage uit de verder niet opgenomen derde lijstje, betreffend te doen na mijn dood:
" 49e dag beoefening
In de Tibetaans boeddhistische traditie wordt gesteld dat onze geest (in sommige traditie wordt gesproken over ziel) er gemiddeld 49 dagen over doet om een plek van wedergeboorte te vinden. Om deze reden zou ik graag willen dat er 49 dagen na mijn overlijden een bijeenkomst wordt gehouden. Deze bijeenkomst kan dezelfde opzet hebben mijn begrafenis of crematie. Ik zou graag willen dat leden van mijn spirituele gemeenschap deze bijeenkomst vormgeven en leiden. Alle familieleden, geliefden en al mijn vrienden en vriendinnen zijn welkom. Als de leden van mijn spirituele gemeenschap niet aanwezig kunnen zijn vraag ik mijn vrienden of vriendinnen om de bijeenkomst te leiden. "

Wat ik zeer vreemd vind is de volgorde in belangrijkheid hier: één de sangha, twee vrienden en pas op de derde plaats familie. Bij mij is de volgorde omgekeerd.
Ik ben zeer verbaasd over wat kennelijk de anti-familie mentaliteit is van dit boeddhisme.

=====================================

BIJLAGE

1. Richtlijnen en verzoeken vooraf aan ons sterven

Mijn wensen wat betreft de sfeer om mij heen zijn de volgende:

Ik wil graag dat de omgeving rustig is met mensen die mediteren, contempleren,
[[ Liederen van Realisatie’ zingen, of innerlijk sprekend of hardop liturgieën uitvoeren. ]]
Mijn wensen daarin zijn …

Ik wil graag specifieke muziek horen op de achtergrond. Mijn voorkeur gaat uit naar: …

[[ Ik wil graag verschillende afbeeldingen om me heen hebben staan zoals afbeeldingen van geliefden, afbeeldingen van spirituele leraren, afbeeldingen van yidams, thangka’s, ….   "Mijn wensen wat betreft afbeeldingen zijn: … ]]

[[ Ik zou graag willen dat er wierook wordt aangestoken (of juist niet). Mijn wensen over de wierook zijn: … ]]

Ik zou graag willen dat mensen me regelmatig vragen of ik die muziek en dergelijke op een specifiek moment nog steeds wil.…


Mijn wensen voor ondersteuning van familie, vriendelijk en zorgverleners zijn de volgende:

Ik zou graag de volgende personen tijdens het stervensproces om me heen willen hebben: …

Als ik in pijn ben zou ik graag zoveel pijn medicatie willen hebben dat er een goede balans is tussen in bewustzijn zijn en me redelijk comfortabel voelen. Het is voor mij namelijk belangrijk om zoveel mogelijk bij mijn proces van sterven aanwezig te kunnen zijn. ...

[[ Ik wil graag dat mijn lichaam 1-3 dagen met rust gelaten wordt, nadat ik mijn laatste adem heb uitgeblazen. Dit is geen absolute wens, omdat ook andere factoren een rol kunnen spelen..… ]]


2. Richtlijnen en wensen wanneer het sterven dichtbij komt

De volgende tekst moet gezien worden als basis voor eigen opmerkingen. Het is mogelijk bij deze tekst eigen aantekeningen toe te voegen. Het is ook mogelijk om op basis van deze tekst een eigen tekst te schrijven.

[[ De boeddhistische leringen praten over de dood als een overgang (bardo) tussen leven en wedergeboorte. ]]
Zij geloven (ik geloof) dat het moment van sterven een belangrijke kans is voor onze (mijn) spirituele ontwikkeling. Het moment van sterven en de periodes daar vlak voor en daar vlak na worden gezien als bijzonder krachtig dankzij de (mijn) toegenomen gevoeligheid van het (mijn) bewustzijn in die periode. Om die reden is het belangrijk voor de stervende (mijzelf) en degenen die om het (mijn) sterfbed zitten een helder kennende en kalme geest te ontwikkelen. Dat zal iedereen (mij en de anderen) aanmoedigen om mij mijn spirituele beoefeningen te herinneren en op die beoefeningen te vertrouwen gedurende het (mijn) stervensproces.
[[ Het is bijzonder plezierig wanneer jullie mij regelmatig helpen mijn beoefeningen te herinneren. ]]

Ik zie mijn dood niet als een falen of als een tragedie maar als een natuurlijk onderdeel van de cyclus van leven, dood [[ en wedergeboorte. ]]
Echter, zoals geboorte wordt gemarkeerd door de pijn van het brengen van een nieuw leven in de wereld, zo wordt het sterven gemarkeerd door de pijn van verlies. Tegelijk met dit verlies geeft deze situatie ons (mij) ook de mogelijkheid om deze overgang met gewaarzijn, vriendelijkheid en ondersteuning tegemoet te treden. Daarom verzoek ik jullie dringend en vriendelijk de verzoeken te honoreren, die ik mijn familie, geliefden en vrienden (jullie) gevraagd heb bij het ondersteunen van mij bij mijn sterven [[ en daarna. ]]

Wanneer mijn sterven dichtbij is

[[ Wanneer mijn sterven dichtbij is verzoek ik jullie vriendelijk om mijn spirituele leraar in te lichten, evenals de leden van mijn spirituele gemeenschap. Het gaat om de volgende personen: … Zij weten wat ze voor mij kunnen doen. ]]

Mij herinneren aan wat te doen rond het (mijn) sterven
Wanneer het sterven dichterbij komt heb ik specifieke wensen. Ik hoop dat jullie me daaraan willen herinneren.

Herinner me regelmatig dat de essentie van mijn geest volledig zuiver is;

Denk aan mij en alle anderen met liefdevolle vriendelijkheid en mededogen en herinner me mijn wens dat ik graag wil dat jullie en alle anderen gelukkig willen worden en vrij willen zijn van lijden en gedoe;

Herinner me dat ik alle gehechtheden zoveel mogelijk los moet laten, en dat ik dat moet doen met vriendelijkheid;

Herinner mij de beoefeningen die ik graag zou willen doen. Of doe ze samen met mij. ...

Herinner me dat ik me realiseer dat de Boeddha’s en bodhisattva’s onbeperkte liefde en mededogen hebben, voor iedereen, en dus ook voor mij;

Herinner me eraan om zoveel mogelijk te ontspannen in de ware aard van mijn geest: het natuurlijke heldere gewaarzijn;

Herinner me eraan dat alle verschijnselen als een droom zijn, ook de verschijnselen die ik in de bardos zal tegenkomen; …

Verder:
Bied me alsjeblieft jullie liefde, bemoediging en rustige aanwezigheid aan
Tijdens mijn sterven zal ik een onbekend terrein binnentreden. Ondersteun me daarin alsjeblieft met jullie liefde, bemoediging en rustige aanwezigheid. Over dat laatste: in het boek wordt rustige aanwezigheid de ‘innerlijke vriend of vriendin’ genoemd (beoefening 16). Als het proces van mijn sterven of de gebeurtenis van mijn sterven conflicten oproepen of krachtige gevoelens bij mijn familie, geliefde en vrienden, bied ze dan alsjeblieft liefde en aardigheid aan.

Ik begrijp heel goed dat dit voor jullie ook een emotionele gebeurtenis is. Als jullie je daarom verdrietig voelen, is het goed om een korte pauze te nemen en wat tijd voor jezelf te nemen door even weg te lopen. Vraag eventueel iemand mee. De andere kant is dat het geen enkel probleem is om plezier te hebben en samen een goede tijd te hebben om me heen. Of zoals in het boek van Sebo Ebbens bij beoefening 20 staat (een tekst van Ivo de Wijs): ‘‘Als ik ooit doodga, kom dan allemaal maar; En houd je flink, of snotter, alles mag; Vooruit, laat het maar druk zijn en luidruchtig; Ik zorg wel voor de stilte op die dag’.

De houding van mijn lichaam

Als het mogelijk is om te doen, zou ik het bijzonder plezierig vinden als jullie mijn lichaam op de rechterzijde draaien. Dit is de houding van de ‘slapende leeuw’. Als het te veel pijn doet, mij te veel verstoort, of het niet mogelijk is, doe het dan niet. De houding van de ‘slapende leeuw’ is de houding waarin de Boeddha stierf.
[[ Er wordt gezegd dat deze houding de overgang van mijn bewustzijn na mijn sterven zal stimuleren. ]]
In deel 2 van het boek, beoefening 13, wordt deze houding besproken.

Beoefeningen tijdens het sterven

[[ Ik zou graag willen dat de volgende beoefeningen voor mij worden gedaan. Denk aan beoefeningen als tonglen, de behulpzame vriend(in), de Hart Soetra, essentiële phowa, specifieke recitaties, specifieke Liederen van Realisatie, … ]]

Zie ook de verschillende beoefeningen in deel 2 van het boek van Sebo Ebbens.
...

Verder stel ik het op prijs als jullie me herinneren aan welke beoefeningen ik zelf kan doen tijdens [[ en na het sterven. ]] Als het mogelijk is kunnen we de beoefeningen ook samen doen. Herinner me aan beoefeningen als: ...

3. Richtlijnen en wensen na het sterven

......

============================================

Bijna boek Batchelor

Op 18 februari verschijnt eindelijk (hij heeft het bijna een jaar geleden bij de uitgever ingeleverd):
' The Art of Solitude ' door Stephen Batchelor

Uit de beschrijving er van (op de Amazon-website):
" A moving and wide-ranging meditation on being alone with others in this world

When world renowned Buddhist writer Stephen Batchelor turned sixty, he took a sabbatical from his teaching and turned his attention to solitude, a practice integral to the meditative traditions he has long studied and taught. He aimed to venture more deeply into solitude, discovering its full extent and depth.

This beautiful literary collage documents his multifaceted explorations. Spending time in remote places, appreciating and making art, practicing meditation and participating in retreats, drinking peyote and ayahuasca, and training himself to keep an open, questioning mind have all contributed to Batchelor’s ability to be simultaneously alone and at ease. Mixed in with his personal narrative are inspiring stories from solitude’s devoted practitioners, from the Buddha to Montaigne, and from Vermeer to Agnes Martin. This beautiful literary collage documents his multifaceted explorations. Spending time in remote places, appreciating and making art, practicing meditation and participating in retreats, drinking peyote and ayahuasca, and training himself to keep an open, questioning mind have all contributed to Batchelor’s ability to be simultaneously alone and at ease. Mixed in with his personal narrative are inspiring stories from solitude’s devoted practitioners, from the Buddha to Montaigne, and from Vermeer to Agnes Martin.

In a hyperconnected world that is at the same time plagued by social isolation, this book shows how to enjoy the inescapable solitude that is at the heart of human life. "

Ik hoop dat ik nog in leven ben om het te kunnen lezen.
'Solitude', eenzaamheid, is immers wel mijn ding.

=======================================

 

Ik wens iedereen eenvoudige feestdagen

Dat ik Sinterklaas en Kerst en Oud en Nieuw ook nog mag meemaken

En dat 2020 een heel lang jaar mag worden

Prostaatkanker - Gevoelens Een dilemma en de middenweg Tijd of geen tijd

Prostaatkanker - Gevoelens

Niet meer over boeddhisme, in welke verdunde vorm dan ook; niet meer over filosofie; niet meer over astrofysica. (Indirect toch een beetje, lees maar verder).
Maar over mezelf gaat deze blog en mogelijk de volgenden ook.
Hetzelfde maar toch ook weer heel anders dan die van Ivan Wolffers; hier z'n blog

In m'n vorige blog beschreef ik m'n verlegenheid met het feit dat ik nog niet dood was, terwijl ik dat tegen deze en gene wel had aangekondigd.
Dit is voor herhaling vatbaar; ik leef nog steeds en m'n oncoloog is zo eerlijk dat ze nog steeds geen tijd noemt, kan noemen.

Dat is lastig. Ik zou blij moeten zijn, ik leef nog, en ik haal misschien wel bepaalde familiegebeurtenissen zoals Kerstmis.
Is dat fijn? Eerlijk gezegd wel, maar ook lastig: doodgaan is loslaten, en dat gaat op deze manier niet gebeuren.
Loslaten van mensen om me heen: vrouw, kinderen, kleinkinderen, en vrienden.
Ook gebeurtenissen die de krant halen, moet ik loslaten, en dat is veel minder moeilijk: brexit, dat het slecht gaat met Feyenoord en dat soort leed.

Ik vind het ook lastig omdat ik door deze onzekerheid geen regie over m'n leven - dat wat er in de toekomst nog van over is - kan hebben. Ook een vorm van (niet willen) loslaten.

Een andere zaak is het juiste soort gevoelens hebben. Over het stervensproces heb ik heel wat gelezen, maar bijna altijd gaat dat over de overlevende(n), rouw en zo.

Moet en kan een stervende ook rouwen?
Ik beperkte mate doe ik dat wel: ik vind het jammer dat ik een aantal zaken moet loslaten, ik vind het moeilijk dat ik m'n partner in de steek laat.

Ik wil niet dood, ik vind het leven nog steeds leuk; in afnemende mate, dat wel. Toen ik de teksten nalas in m'n euthanasieverklaring, dacht ik bij een aantal ervan: dat gaat niet over euthanasie, dus over ondraaglijk lijden, dat gaat over 'voltooid leven' een politiek nog niet geaccepteerd argument over hulp bij zelfdoding.

Ik vind m'n leven nog niet helemaal voltooid, maar toch wel minder onvoltooid als vijf of twintig of vijftig jaar geleden. Zelfs een bucket-list heb ik niet (meer).

Maar eigenlijk bedoelde ik bij het kopje 'gevoelens' iets anders. Namelijk 'mooie gevoelens' van liefde, van verbondenheid met en opgenomen worden in de hele kosmos bij m'n dood. Ik voel zogezegd niets. In ieder geval opvallend weinig. Dit roept wel vragen op over de mededelingen van andere stervenden over hun mooie gevoelens. Waren die er echt?

===========================================

Een dilemma en de middenweg

Afgelopen week en de tijd daarvoor zat ik met een dilemma dat ik in m'n eentje moest oplossen, hoeveel steun ik daarover (en die kreeg ik) ik van anderen ook kreeg.

Vanaf juni had geen behandeling in de zin van medicijnen, chemo of bestraling; even medische rust, zo hadden de oncoloog en ik samen afgesproken. Die periode eindigde met een eenmalige bestraling van het meest pijnlijke lichaamsdeel: m'n stuitje, met uitstralingen naar m'n heupen. Dat werkte (tijdelijk, zoals alles).

De keus waar ik voor stond:
*  Stoppen met behandeling, geen volgende chemo meer; met verdere achteruitgang (pijn, vermoeidheid, wellicht ook chagrijn) als gevolg. En zo de dood in gaan.
(Ter informatie: die chemo betreft zes sessies met steeds drie weken tussenpoos. Twee jaar geleden kreeg ik docetaxel en nu cabazitaxel, twee verwante 'vergiften'.)
*  Wel de chemo nemen, met mogelijkheid van een verbetering voor een tamelijk korte maar toch betekenisvolle periode. Maarrrr: mèt de bijwerkingen van deze chemo: extreme vermoeidheid, bijna tegelijk verstopping èn diarree, desinteresse in alles; dat is maar voor een paar dagen (dit alles is gebaseerd op ervaringen twee jaar geleden met eerste chemo). En iets later dood gaan.

Ik heb na veel geaarzel voor een tussenweg gekozen:
Wel de eerste chemo nemen (heeft 22 oktober plaatsgevonden) en zeer waarschijnlijk ook de tweede, en dan stoppen. Dan zou het aan het eind van de werking daarvan begin december zijn.
Maar misschien gaat het toch anders.

===========================================

Tijd of geen tijd

Eén van de zaken waarvoor ik geen gevoelens en ook geen opvattingen heb, is dat van het leven na de dood; in hemel / hel of in de vorm van reïncarnatie / wedergeboorte.
Het makkelijkst is te zeggen dat ik daarin niet geloof. Dat is het geval maar ik wil er toch meer over zeggen.

Als aanloop het antwoord op de vraag aan astrofysici wat er was vòòr de Big Bang, iets dus. wat zich in de tijd afspeelde, is dan de impliciete aanname. Een antwoord kan dan gaan in de richting van:

De tijd is tegelijk met de Big Bang ontstaan , daarvòòr was er niet zoiets als ruimte(dimensies) en tijd. Datzelfde geldt het begin (de conceptie) als het eind (de dood) van de individuele mens. Daarvoor, c..q. daarna was er geen stroom, genaamd 'tijd', waarin de ziel kon c.q. kan gedijen. Of ook wel, maar dan tijdloos en dus niet waarneembaar.

Ook de hemel waarover christenen en moslims het hebben, is een tijdloos gebeuren? Een theorie die m.i. alle problemen in het proberen te begrijpen hoe het er in de hemel toe zou kunnen gaan, oplost. (Niet die van mij, ik was immers in m'n ongeloof al eerder afgehaakt).

De veronderstelling dat een gestorvene in de hemel eerder overleden partner of ouders tegen zou komen of zich zelfs met hen verenigen, wordt in dit kader zinloos. Want waar geen tijd is, gebeurt er niets.
Zo, dat is ook weer opgelost.

Een vergelijkbaar maar m.i. iets kleiner probleem is dat niet alleen de tijd niet bestaat maar ook de zwaartekracht niet. De ziel van de gestorvene kan tijdloos overal heen zweven.

Er komt heus wel een eind aan Het pyrrho-scepticisme past me nog beter

ER KOMT HEUS WEL EEN EIND AAN

Een probleem waar ik weinig over heb gehoord:
Ik deel mensen links en rechts mee dat ik binnenkort dood ga, omdat ik dat als verwachting van mijn prostaatkanker had verwacht. En dan gebeurt dat niet, dan heeft de oncoloog weer een andere methode in het pakket. En die blijkt weer een paar maanden te werken. Een beetje genant is het dan wel om dan weer te zeggen dat ik (nog) niet doodgegaan ben.
Zo gaat het dus nu met me.
Een bloggende lotgenoot waar ik veel aan heb gehad, is Ivan Wolffers; hier z'n blog

========================================================================

========================================================================

HET PYRRHO-SCEPTICISME PAST ME NOG BETER DAN HET BOEDDHISME

In een filosofisch overzichtsartikel kwam ik het scepticisme tegen, dat me aansprak. Nu vind ik mezelf al langer een scepticus in de gewone hedendaagse zin van het woord, min of meer hetzelfde betekenend als cynicus. Maar dit was interessanter.
Er blijken in de Grieks/Romeinse oudheid een aantal vormen van scepticisme als filosofie te onderscheiden; mijn interesse gaat vooral uit naar het pyrrhonisme, ontwikkeld
door o.a. Pyrrho van Elis en Sextus Empiricus .

In zijn 'Hoofdlijnen van Pyrronisme' geeft Sextus Empiricus als definitie van het scepticisme:
" Het scepticisme is de kunde om zowel verschijnselen als denkbare zaken,
  op welke wijze dan ook, tegenover elkaar te plaatsen, waardoor we vanwege de
  gelijkwaardigheid van de tegenovergestelde zaken en argumenten eerst tot
  opschorting van oordeel komen; en vervolgens tot onverstoorbaarheid."

Het betreft alle mogelijke verschijnselen en alle mogelijke denkbare zaken. Bijvoorbeeld:
- Er is leven na de dood
- Er is geen leven na de dood
* De kunst in deze beoefening is, de zaken helder te formuleren zodat ze
   tegenover elkaar geplaatst kunnen worden.
   De vaardigheid van de mens om te denken, komt hierbij goed van pas.

* De 'opschorting' is op zich geen denkstap meer maar een mentale beslissing.

* De 'onverstoorbaarheid' heeft tenslotte niets met logica te maken.

Een vertaling met uitgebreide inleiding van het hoofdwerk van Sextus Empericus door Rein Ferwerda : 'Scepticisme - Hoofdlijnen van het pyrronisme'. Het is helaas niet meer leverbaar. Zie een aantal passages er uit in Bijlage 1

Het is op een bepaalde manier een modern boek, een therapeutische benadering; tegenwoordig zou men zeggen 'zelfhulpboek', er komt goddank geen leraar aan te pas.
De wijze van tegenover elkaar zetten van opvattingen wordt zeer gedifferentieerd behandeld. Het 'opschorten'en de 'onverstoorbaarheid' heel kort.

-----------------------------------------------------------

Opvallend is de verwantschap tussen dit scepticisme en het boeddhisme (althans sommige vormen daarvan)
Het feit dat Pyhhro in het gevolg van keizer Alexander de Grote in India is geweest, en daar 'wijze mannen' (welke?) heeft ontmoet, heeft een aantal auteurs (Beckwith, Kuzminski) tot de gedachte gebracht dat Pyhhro een zeer vroege boeddhist was, en/of er feitelijke sprake is geweest van wisselwerking tussen Pyhhro en de Madhyamaka, bekend vooral door Nagarjuna; dat de laatste een eeuw of vijf later dan Pyrrho heeft geleefd, maakt het verhaal alleen al onwaarschijnlijk. Vergelijken de boeken
A. Kuzminski: 'Pyrrhonism: How the Ancient Greeks Reinvented Buddhism
Een samenvatting er van en (m.i. te lichte) kritiek er op te vinden in Urstad, JBE
en
C. Beckwith: 'Greek Buddha: Pyrrho's Encounter with Early Buddhism in Central Asia'
Heldere kritiek op deze theorie van Beckwith (en anderen) in:
'EARLY PYRRHONISM AS A SECT OF BUDDHISM? '.     Zie ook [Noot*]

Interessanter zijn (voor mij) de mogelijk inhoudelijke overeenkomsten tussen boeddhisme en scepticisme. Een aantal aspecten:
(1) De kenleer (epistemologie) lijkt op die van Nagarjuna's Mulamadhyamaka karika
Recent is hierover verschenen het (moelijke) boek 'Three Pillars of Skepticism in Classical India' door Ethan Mills
Wel te downloaden is de eerdere de PhD-versie er van :
'The Dependent Origination of Skepticism in Classical India'
Zie enkele passages in Bijlage 2.

(2) Het verschijnsel ataraxia en de manier van ontstaan ervan lijkt op de satori-ervaring in Zen.

(3) Scepticisme in het hedendaagse boeddhisme
Vergelijk de site van John Denvers, een Engelse zen-boeddhist.
Over het verweven zijn van ideeen afkomstig uit boeddhisme en scepticisme.
Met name de pagina's 'buddhism ' en 'scepticism ' .
Sympathiek, maar met niet al te veel filosofische diepgang.

(4) Wat me ook voor het pyrronisme - boven het boeddhisme - inneemt, is dat er geen taboe op het mogen nadenken in zit; en dat het niet gaat over de natuurlijke goedheid (boeddhanatuur) of over liefde en compassie gaat. Maar puur over de onbegrijpelijkheid van alles.'

(5) Nog een overeenkomst tussen scepticisme en boeddhisme (naast het doel en de methode), namelijk dat het nergens bij hoort: het geen filosofie (zie hieronder), het is geen religie, het is geen wetenschap.

-----------------------------------------------------------

Ataraxia, een vertaling er van is 'gelijkmoedigheid', wordt ook niet in bv de boeken van Sextus Empiricus en andere volgelingen van Pyrrho op een uitgebreide of extatische manier beschreven. Het is eenvoudig het gevolg van echt sceptisch bezig zijn; en dat is dat, meer is er niet van te zeggen.

Het is opvallend hoe weinig er in de teksten over pyrronisch scepticisme over ataraxia wordt geschreven, terwijl dat toch het doel (althans het resultaat, zie verder over het verschil daar tussen) van de beoefening ervan. Komt deels omdat het vooral filosofen zijn die er over schreven en voor hen is (het spiritueel-religieuze-psychologische concept) ataraxia een fremdkörper in hun denktrant.

Een vraag is: kan men ook zonder de discipline van het scepticisme à la Sextus op te brengen, ataraxia verkrijgen?
Lijkt me moeilijk omdat het iets is dat je overkomt.
Maar de Canadese auteur Conter, die zich er in heeft verdiept, denkt van wel.
Zie zijn boekje met de heldere titel Ataraxia, dat niet alleen op het klassieke scepticisme maar ook op het Stoïcisme betrekking heeft.Conter ziet overeenkomst tussen ataraxia en het boeddhistische (hoogste doel) Nirvana, maar dat lijkt me onjuist: ataraxia is een werelds doel en nirvana een transcendent.
De 'Introduction' heb ik in Bijlage 3 opgenomen.


Ook de christelijke tegenstanders van dit scepticisme richten hun pijlen niet op de ataraxia maar op het de gedachte dat (bijna) niets te kennen is. Bv ('sint') Augustinus, Blaise Pascal en Kierkegaard, christenen die toch behoorlijk hun twijfel cultiveerden, waren er fel tegen.

-----------------------------------------------------------

Er is in het Nederlands opvallend weinig over het scepticisme geschreven. Een paar wikipedia-lemma's en twee niet meer verkrijgbare boeken:
Een bundel van Patricia de Martelaere ('HET DUBIEUZE DENKEN; Geschiedenis en vormen van wijsgerig scepticisme'). Een samenvatting en recensie ervan in: 'Filosofisch Scepticisme '
En het al genoemde boek van Rein Ferwerda.

Een goed (licht) filosofisch of een zelfhulpboek over de door Sextus Empiricus beschreven methode, zou in het Nederlands taalgebied niet misstaan. Het zou een titel als 'Scepticisme voor dummies', of 'Scepticisme voor (ex)boeddhisten' kunnen krijgen.
Zelf heb ik noch de ambitie noch de energie om zo iets te schrijven. Nu beperk ik me tot deze traag geschreven blogtekst over mijn privé-vondst.

-----------------------------------------------------------

[Noot*]
Het is altijd interessant wat iemand als Stephen Batchelor van dit thema vindt.
Hij heeft er over geschreven, helaas achter een betaalmuur; terwijl de abstract voor mij niet duidelijk genoeg is:
"Greek Buddha: Pyrrho’s Encounter with Early Buddhism in Central Asia
Stephen Batchelor
Contemporary Buddhism 17 (1):195-215 (2016)

Abstract
In his book Greek Buddha: Pyrrho’s Encounter with Early Buddhism in Central Asia, Christopher Beckwith argues that not only was the Buddha a Scythian from Central Asia, but that the earliest reliable record of Buddhist teaching is to be found in a text attributed to Pyrrho, the Greek founder of philosophical scepticism, cited by the third-century Christian bishop Eusebius. This review considers these claims in the light of epigraphical, textual and archaeological evidence. It then offers an alternative account of Pyrrho’s possible encounter with Buddhist ideas during his stay in India as part of the entourage of Alexander the Great in the fourth century bce, and considers the formative role that the teaching of Democritus and his followers may have had in the evolution of Pyrrho’s sceptical attitude to life. "

-----------------------------------------------------------

UPDATE 27 april
Recent is een ander Nederlandstalig boek verschenen over het (pyrronisch) scepticisme:
'Het schandaal van de filosofie - Hoofdlijnen van het sceptische denken van de oudheid tot heden ' door Henri Oosthout.
Weinig op aan te merken, wel beperkt het zich helaas tot het Westers denken.
Zie Bol.com  en  Google.books

=======================================================================


BIJLAGE 1
Citaten uit ‘Scepticisme - Hoofdlijnen van het pyrronisme’ door Sextus Empiricus


XII WAT IS HET EINDDOEL VAN HET SCEPTICISME?
…
Een einddoel is dat ter wille waarvan alles gedaan of bestudeerd wordt, terwijl het zelf niet ‘ter wille van iets’ bestaat; anders gezegd: het hoogste wat begeerd kan worden.
We beweren dat tot nu toe het einddoel van een scepticus bestaat in onverstoorbaarheid tegenover zaken die met schijn en mening samenhangen en beheerstheid in onvermijdelijke situaties. Want toen de scepticus begon te filosoferen om een oordeel te vellen over zintuiglijke voorstellingen en om te begrijpen welke waar en welke onwaar zijn om zodoende de onverstoorbaarheid te bereiken, raakte hij verzeild in een geschil waarin de voors en tegens even sterk waren, en omdat hij dit niet kon oplossen, schortte hij zijn oordeel op. En door dat te doen vloeide daar voor hem als bij toeval de onverstoorbaarheid uit voort tegenover zaken die met schijn en mening samenhangen.
Want degene die meent dat iets van nature goed of slecht is, is voortdurend in onrust. Wanneer dat wat goed lijkt niet voorhanden is, meent hij niet alleen geteisterd te worden door zaken die van nature slecht zijn, maar jaagt hij ook dat na dat volgens hem goed is. Als hij dat dan heeft verworven, komt hij in nog grotere onrust terecht, zowel omdat hij onredelijk en onmatig opgetogen wordt alsook omdat hij, vrezend voor een ommekeer in het lot, alles doet om dat wat hem goed lijkt niet te verliezen.
Maar hij die geen oordeel velt aangaande dat wat van nature goed of slecht is, ontvlucht niets en jaagt ook niets gespannen na. Daarom is hij onverstoorbaar.
…
Ook sceptici hoopten de onverstoorbaarheid te bereiken door een oordeel te vellen zowel over de discrepanties in de zintuiglijke verschijnselen als over die in de denkbare zaken en toen ze daartoe niet bij machte waren, schortten ze hun oordeel op. En bij dat opschorten kregen ze als bij toeval de onverstoorbaarheid als gezelschap, zoals een schaduw het lichaam volgt. Nu geloven we niet dat een scepticus volledig onverstoorbaar is, maar we beweren dat hij door de onvermijdelijke zaken verstoord wordt. We erkennen immers dat hij soms kou lijdt en dorst heeft en dat soort dingen ondergaat.
Maar terwijl de gewone man in deze gevallen dubbel gekweld wordt, namelijk door de gevoelens zelf en niet minder doordat hij meent dat die omstandigheden van nature slecht zijn, komt een scepticus er ook in die gevallen gemakkelijker af, doordat hij zich bevrijdt van de gedachte dat elk van die zaken van nature slecht is. Daarom beweren we dat het einddoel van een scepticus in zaken die schijn en mening betreffen onverstoorbaarheid is en in onvermijdelijke omstandigheden beheerstheid.
…

-----------------------------------------------------

XXII OVER ‘IK SCHORT OP’


‘Ik schort op’ gebruiken we in plaats van ‘Ik kan niet zeggen welke van de voorgelegde dingen in moet geloven of niet geloven’; daarmee maken we duidelijk dat de dingen ons gelijk voorkomen in hun betrouwbaarheid of onbetrouwbaarheid. Of ze gelijk zijn, daarover doen we geen stellige uitspraak. We zeggen wat ons daarover toeschijnt wanneer ze ons onder ogen komen. ‘Opschorting’ ontleent zijn naam hieraan dat we ons verstand tegenhouden of ‘opschorten’, zodat het iets noch bevestigt noch ontkent vanwege de gelijkwaardigheid van de te onderzoeken zaken.

------------------------------------------------------

XXV OVER ‘ALLES IS ONKENBAAR’

We nemen deze houding aan wanneer we zeggen: ‘Alles is onkenbaar’. Want ‘alles’ verklaren we op gelijke wijze en we denken er ‘mij’ bij, zodat de bedoeling zoiets is als: ‘Alle niet-evidente dingen die voorwerp zijn van dogmatisch onderzoek en die ik bekeken heb, lijken mij onkenbaar.’ En dit is geen uitspraak van iemand die vaststelt dat de dingen die bij de dogmatici voorwerp van onderzoek zijn zo geaard zijn dat ze onkenbaar zijn, maar van iemand die vertelt van zijn eigen instelling op grond waarvan hij beweert: ‘Ik veronderstel dat ik tot nu toe niets daarvan heb leren kennen vanwege de gelijkwaardigheid van de tegengestelde argumenten; daarom schijnt me ook alles wat wordt aangevoerd om onze standpunten te weerleggen geen effect te hebben op wat we propageren.


Vertaling, inleiding en toelichting door Rein Ferwerda

===================================================================


BIJLAGE 2

The Dependent Origination of Skepticism in Classical India
door     Ethan Mills

En aantal passages
VERTALING (door mij, samen met google)

3.7 Boeddhistische scepticisme: religiositeit zonder geloof

Op dit punt kan een ongelovige lezer zich afvragen hoe Nāgārjuna mogelijk een boeddhistisch filosoof kan zijn als hij ook een metafilosofische scepticus is. Het lijkt misschien dat elke interpretatie van Nāgārjuna die weinig of geen betrekking heeft tot boeddhistische soteriologische doelen om kennis te verkrijgen over de ware aard van de werkelijkheid, volledig van de baan is als het verondersteld wordt zo'n belangrijke filosoof in de boeddhistische traditie te verklaren. Meer in het algemeen kan men zich ook afvragen hoe hij in elke zinvolle betekenis religieus kan zijn als het zijn doel is, alle overtuigingen van filosofische of religieuze aard te mijden. Dit zijn veel voorkomende en waardevolle bezwaren. Ik zal ze achtereenvolgens beantwoorden.
Het eerste bezwaar is dat mijn interpretatie, waarin Nāgārjuna's doel het kalmeren van onze neiging tot conceptualisering is, voorbijgaat aan andere zeer boeddhistische doelen van inzicht in de ware aard van de werkelijkheid, kennis van dingen zoals ze zijn, en het idee van Right View als een van de delen van het Achtvoudige pad. Met andere woorden, men zou kunnen denken dat geen enkele boeddhist zo'n scepticus kan zijn, omdat een boeddhist moet streven naar een soort bevrijdende kennis. Het is waarschijnlijk het aanhouden van bezwaren zoals dit dat het voor veel tolken zo moeilijk maakt om fase twee serieus te nemen als iets dat een boeddhist zou doen terwijl hij nog steeds een boeddhist blijft, en dergelijke tolken ertoe brengt om anti-realistische conclusies of mystieke vrees te plaatsen als wat het is dat bevrijde boeddhisten leren kennen.
Mijn antwoord is dat de twee fasen van Nāgārjuna's filosofische praktijk representaties zijn van twee stromingen die vanaf het allereerste begin aanwezig waren in de boeddhistische filosofie.
…
Paul Fuller suggereert dat er twee belangrijke manieren zijn om de rol van opvattingen (het begrip van de oppositie, waarin diṭṭhi) in het vroege boeddhisme te begrijpen: juiste opvattingen zijn tegengesteld aan verkeerde opvattingen, en het geen-opvattingen begrip, waarbij het doel is om alle meningen - welke dan ook - te vermijden.
Mijn sceptische interpretatie toont de innovatie van Nāgārjuna in het bij elkaar brengen van deze twee fasen.) Nāgārjuna transformeert deze ongemakkelijke dichotomie in een samenhangende dialectische praktijk: hij probeert aan te tonen dat de beoefening van analyse, wanneer deze tot aan de leegte van de leegte wordt nagestreefd, kan worden gebruikt als een conceptualisatie zelf, betekent voor de praktijk van het maken van een aanval; wat een nogal extreme vorm van scepticisme is. Dus, volgens mijn interpretatie, is Nāgārjuna, terwijl hij een hervormer en innovator is, volledig in boeddhistische parameters werkzaam door synchronisatie van twee schijnbaar ongelijksoortige onderdelen van de boeddhistische filosofie.

Het tweede bezwaar is algemener: hoe kan een metafilosofische scepticus mogelijk religieus zijn in welke betekenis dan ook? Nāgārjuna is een boeddhistische filosoof en als zodanig zou je verwachten dat zijn tekst een religieus doel dient, zoals de filosofische toelichting van religieuze overtuigingen of een verdediging van religieuze gebruiken.
Een sceptische interpretatie van Madhyamaka toont aan dat het radicale programma om jezelf van filosofische visies te zuiveren een interpretatie is van het boeddhistische doel van niet gehecht zijn, misschien alleen de remedie die nodig is voor intellectuelen die geneigd zijn zich theorieën toe te eigenen. Nāgārjuna's filosofie is, met andere woorden, een rustige ('quiëtistische') boeddhistische praktijk die niet afhankelijk is van de uiteindelijke acceptatie van welke overtuigingen dan ook.
Een stille, sceptische Mādhyamika kan zelfs deelnemen aan boeddhistische religieuze rituelen zonder enige echte overtuigingen te bevestigen over verdienste, karma en dergelijke. Deze houding lijkt veel op die van Sextus Empiricus, die zegt dat Pyrrhonische sceptici zich kunnen bezighouden met religieuze rituelen en vroom zijn tegenover de goden zonder enige religieuze overtuiging te hebben. Veel religieuze mensen vinden het vreemd, zo niet aanstootgevend, om deel te nemen aan een religieuze praktijk zonder echt te geloven in de leerstellingen die religie is, maar zoals Harald Thorsrud suggereert, voor Pyrrhonian sceptici is "vroomheid" teruggebracht tot bepaalde soorten conventioneel gedrag samen met de relevante bepalingen. Geloof of gebrek aan geloof is niet langer essentieel.
Scepsis over religie is niet mogelijk, wordt door religieuze filosofen over het algemeen als een bedreiging gezien; om iets te weten over onderwerpen zoals of God bestaat of dat er een hiernamaals is, wordt gedacht dat religie in gevaar is. Ik vind het fascinerend dat, in plaats van te protesteren tegen scepticisme over religie, Nāgārjuna zou kunnen zeggen dat een goede boeddhist scepticisme zou kunnen omarmen voor zover het dogmatische gehechtheid kan vernietigen.
…
Nāgārjuna, ..., dat zijn filosofische en religieuze praktijk niet op kennisclaims of overtuigingen berust, maar eerder op de eliminatie van de soorten overtuigingen die de basis vormen voor de meeste religies, waaronder de meeste vormen van boeddhisme.
Nāgārjuna's religiositeit zonder geloof werkt misschien niet voor andere religies, vooral die welke meer expliciet gebonden zijn aan de acceptatie van een geloofsbelijdenis, maar het zou kunnen werken voor het boeddhisme, althans voor een sceptische, stille variëteit. In tegenstelling tot fideïsten zoals Montaigne, gaat Nāgārjuna niet over "... zijn verstand vernietigen om ruimte te maken voor geloof" (Montaigne 1987, 74), hij begeeft zich in filosofische vernietiging om geestelijke rust te bewerkstelligen, wat de afwezigheid van enig geloof is.
…

3.9 Conclusie

In dit hoofdstuk heb ik mijn interpretatie van Nāgārjuna verdedigd als een metafilosofische scepticus. Ik beschreef enkele van de toonaangevende hedendaagse interpretaties (mystiek, antirealistisch, transcendentaal en sceptisch) en ontwikkelde mijn eigen versie van sceptische interpretatie waarin de filosofische activiteit van Nāgārjuna in twee fasen plaatsvindt: fase één, waarin hij een these van universele leegte wil ondersteunen en alternatieve opvattingen kritiseert; en fase twee, waarin hij aantoont dat de these van leegte zichzelf en alle concurrerende filosofische theorieën ondermijnt, en een grondige Mādhyamika achterlaat in een staat van pacificatie van concepten, zonder welke mening, these of theorie dan ook.
...

Originele bron: Mills, D.O. of Skepticism ; pagina 175- 179 en 183-184


=====================================================================


BIJLAGE 3

ATARAXIA
The Lucid Happiness
door     Marcus Conter

Introduction

Since the beginning of times we try to understand the mechanisms and the forces that drive the natural phenomena and our constitution and behaviour: our emotions, our intellect and our conscience. These efforts reached an amazing degree of maturity between the ancient Greeks, who laid the foundations of modern Science and its several subdivisions using the rational thinking to analyze and explain the world and freeing themselves, at least the most instructed ones, from superstitious and supernatural explanations in a level of lucidity which is difficult to be found even Today if we consider the ensemble of the world’s population. Their prodigy gave us much of the modern world as we know it, with all its comforts and technological advancements but curiously, and unfortunately, one of the most important aspect of their knowledge was relegated and highly subverted over time: the use of our rationality for the attainment of Happiness and virtue in our daily life, in a practical and conscious way.
…
Epicurus (who was not a stoic but his concept of happiness was widely used by them) called “Ataraxia” (From the Greek: Tranquility): a lucid state of robust tranquility, characterized by ongoing freedom from distress and worry. The attainment of Ataraxia requires that reason (lucidity implies rationality) frees us from the disturbances of passion and desires, being these disturbances the ultimate causes of distresses and worries (sufferings). The Pyrrhonians, another Greek school from that period, went a little further when saying that in order to attain “Ataraxia” one must suspend judgment based on dogmatic beliefs or anything non-evident to understand its true nature, an interest concept in line with this book. It is interesting to note that this concept carries substantial similarities with some eastern counterpart philosophies, more specifically to the Indian “Nirvana” concept as formulated by Buddhism which practice aims the elimination of ignorance by way of the understanding of the dependent origination (between beings and things) and the elimination of desires what leads, in its turn, to the attainment of the cessation of all suffering, or the state of Nirvana. An amazing similar conclusion reached through different approaches, both of which are the main sources of inspiration of this work. The inquisitive nature of the ancient Greeks allied to the chaotic environment of the world’s first metropolis, Rome, laid the grounds for the mature development of the practical and down to earth Roman Stoicism, a philosophy of life that fits incredibly well to our modern world in order to help us in the attainment of true happiness and tranquility of mind through right Reasoning. On the other hand, the Indian Buddhist awareness derived from old schools of Indian philosophy melted with the pragmatic and advanced Chinese civilization, blossoming in the profound and introspective Ch’an philosophy and practice, which is better known by it’s Japanese name, Zen, which will be used by practicality in this book, to produce an effective way to achieve profound inner peace and harmony through meditation. Both traditions, within their differences, had a similar insight: that the suppression of ignorance and the ultimate freedom of spirit is the only path to the achievement of true understanding (wisdom) and the lucid tranquility of the sages. This book takes insights mainly from both traditions but also from several other sources, schools, scientific knowledge and years of direct observation in an attempt to build a modern and practical approach in order to help the reader in the achievement of a truly productive, tranquil and happy life. A life of ultimate peace, freedom and lucidity, independent of your prior beliefs (or disbeliefs) and creeds. ... This book is the result of years of critical reading and direct observation of facts and people behavior, including the author’s own behavior and sentiments. It is not an attempt to create a fugue from our real lives promising happiness through the divine and supernatural but instead, it is the formulation of a down to earth and simple technique aiming to consciously confront our real life as it is, reprogramming our minds to think clearer amidst the turbulence of our modern World through the control of our feelings and through the plain use of our own reasoning capacity in order to make good judgments and have a plain and truly happy life inside the modern society. As the reader will perceive, each title in the summary above refers to different chapters and they were organized in the form of advices not in direct accordance with the titles given to each chapter. This work was organized this way in order to conduct the reader through the path of rational awareness in a cohesive and clear way being coherent with its contents but, at the same time, in a way that the summary tabs serve as a reminder for future fast consultation. Beginning with the analysis of what we call happiness and its relationship with a life of wisdom in the first chapter, you will be guided through the path of self control in the three subsequent chapters following the understanding of the mental process by which we react to events, which was probably first devised by Seneca the Younger in the first Century of our era in his book “On Angry”, in a simple but clever way: Event --> Impression→ Feeling → Impulsive / Lucid Reaction There are probably many different approaches and developments to this process but this one goes direct to the point and its simplicity permits the formulation of a coherent and simple strategy of self control that we can use in our daily lives Today. Each one of us, based on our past experiences and information received perceives differently, most of the time, the same event and these different perceptions produce even more diverse sorts of feelings in each individual subject to this event since, besides the past experiences and information received, we possess different constitution, genes and characters. This process culminates in a reaction or no-reaction from our part which will depend on all prior factors together. This reaction or no-reaction may be immediate impulsive reactions ignited primarily by our feelings and emotions or more lucid and thoughtful reactions guided mostly by our reason. Wrong perceptions, allied to uncontrolled emotions, produce disastrous reactions, often fueled by anger and bad feelings. This is the major source of conflict in our private lives and in the World as a whole. Thus, the understanding of this process and the use of a technique that permits us to master it giving us the right understanding of events and the control over our emotions is key to the attainment of this state of imperturbability of mind (not to be confounded by absence of feelings) called Ataraxia. The second chapter explains the benefits of lucid meditation in slowing down the flow of thoughts, highlighting its positive impact in the process of emotional control and clear understanding of reality, proposing a technique based upon one of the most traditional Zen techniques to the readers which is very powerful and effective. An appeal to the plain use of reason is made in the third chapter. It may seem pathetic for some and presumptuous to others but the reality is that most of us, independent of our cultural level and religious belief (or the absence of belief) most of the time, and for several different reasons, commits frontal attacks to logic and consequently makes poor judgments of events and of other people every single day. The second and third chapters may seem contradictory since the prior asks one to slow down the flow of thoughts while the later begs the reader to think, however, this dichotomy is only apparent because clearing the mind of preconceptions and preconceived ideas while calming our emotions in reality open the way for our right understanding of events enabling our logical reasoning to take charge of the whole process. Finally, the fourth chapter aims to bring a more profound understanding of ourselves and our place in the Universe through contemplation in order to give the reader an insight on the importance of being righteous and to connect the prior elements discussed in the book. The Manual at the end of this work suggests a simple and efficient program to be followed in your daily life in order to help you in the achievement of Ataraxia, the true happiness.


Te verkrijgen via bv Bol : Ataraxia