Bodem onder compassie weggeslagen? Spiegel-neuronen doen niet wat boeddhisten dachten (en autisme ook niet) Toch: zonder brein geen empathie

Hersenwetenschap en het hebben (het kunnen hebben) van compassie bij mensen hebben met elkaar te maken.
De laatste tien jaar wordt daarbij met name gedacht door het bestaan van spiegelneuronen in onze hersenen. Want die zouden het hebben van empathie en dus van compassie verklaren, als bij onze menselijke natuur (Boeddha-natuur?) horend.
Over de verschillen en overeenkomsten tussen de begrippen empathie, sympathie en compassie: zie bijlage 1.

Wat zijn en wat kunnen spiegelneuronen ?

'Wikipedia'  (ingekort en zonder noten) zegt er het volgende van:
"Een spiegelneuron of spiegelcel is een neuron dat niet alleen vuurt als een dier een handeling uitvoert, maar ook als het dier een handeling ziet uitvoeren door een ander dier (vooral van dezelfde diersoort). Het neuron weerspiegelt dus als het ware het gedrag van een ander dier en is op dezelfde manier actief als wanneer het dier de handeling zelf uitvoert. Dergelijke neuronen zijn gevonden bij primaten, waaronder de mens, en bij sommige vogels. Bij mensen bevinden ze zich in de premotorische schors en in de pariëtale kwabben van de hersenen.
De aanwezigheid van spiegelneuronen in de hersenen werd ontdekt door ... de universiteit van Parma. Zij deden onderzoek naar handacties bij makaken, bijvoorbeeld het grijpen en oppakken van objecten. Ze ontdekten dat bepaalde hersengebieden actief werden bij het uitvoeren van deze handelingen, maar ook als wordt waargenomen dat een ander eenzelfde handeling uitvoert. Onderzoek met behulp van fMRI, transcraniële magnetische stimulatie en elektro-encefalografie deed sterk vermoeden dat een dergelijk systeem zich ook in de menselijke hersenen bevindt.
Sommige wetenschappers beschouwen spiegelneuronen als een van de belangrijkste ontdekkingen in de recente geschiedenis van de neurowetenschap."

'Belangrijkste ontdekking ', misschien zijn die 'sommige' wetenschappers wel wat doorgeslagen, lijkt nu, ruim tien jaar verder.
Niet alleen wetenschappers hebben zich aan dergelijke speculaties bezondigd; ook boeddhisten konden er wat van. Met als ultieme uitspraak dat serieus is voorgesteld, de naam spiegelneuron te vervangen door 'DalaiLama-neuron '.

====================================================================

Hoe hebben boeddhisten het bestaan van spiegelneuronen ingepast in hun Dharma ?

Bovengenoemde uitdrukking lijkt me een vorm van boeddhistisch triomfantalisme.
In bijlage 2 geef ik een selectie van gevonden citaten van boeddhisten over spiegelneuronen in relatie tot empathie en/of compassie. Ze komen zowel van Theravadins als Zen en Tibetaans boeddhisten.
'Ingepast in de Dharma' is daarbij wat te mooi gezegd, het zijn nogal losse flarden. Wat het echt betekent, bv ten aanzien van de relatie materie (hersenen) en geest, of de Abhidhamma nu anders geïnterpreteerd moet worden en vooral: of het invloed heeft op de beoefening (bv meditatie), daarover lees ik weinig.
Een uitzondering daarop is het verband, gelegd door een Thich Nhat Hanh auteur: bij het samen in een sangha mediteren kunnen spiegelneuronen getriggerd worden, de beoefening te versterken.

Om eerlijk te zijn: ik heb ook wel in deze trant geschreven; kort en terloops, maar toch: hier en hier en hier .
Ik ben geen haar beter dan andere boeddhisten, ik heb gewoon met het napraten meegedaan. Omdat ik zo graag wilde (en wil) dat het zo was: dat er een biologische basis is voor empathische gevoelsstromen tussen mensen is, en voor compassie voor een medemens.

Jammer voor deze boeddhisten dat het waarschijnlijk allemaal niet waar is wat ze over spiegelneuronen denken te hebben begrepen.

====================================================================

Is er van een mythevorming sprake, met name over de neurale basis voor het vermogen van de mens, emoties zoals empathie te hebben ?

Idealistische (in filosofische zin) boeddhisten zullen in het algemeen niet veel op hebben met de combinatie van hogere gevoelens zoals empathie en het brein. Dat blijkt uit de negatieve reacties die ik in ieder geval wel heb gehoord op de bestseller  'We zijn ons brein ' van Dick Swaab, dat als materialistisch (ook in filosofische zin) wordt ervaren.

Heel andere kritiek is er van de kant van andere neurowetenschappers. Een helder voorbeeld is:

The Myth of Mirror Neurons:
The Real Neuroscience of Communication and Cognition
door  Gregory Hickok          Te verkrijgen via bv Amazon of Bol.com

De Nijmeegse hoogleraar cognitieve neurowetenschappen Peter Hagoort
vat dit - pas verschenen - boek als volgt samen:
"De ontdekking van spiegelneuronen zijn wel vergeleken met de ontdekking van het DNA. Het lezen van dit boek heeft mij echter gesterkt in de overtuiging dat de vondst van spiegelneuronen de meest overschatte ontdekking is in de neurowetenschappen van de laatste 50 jaar. Spiegelneuronen, zo laat Hickok in zijn boek zien, worden vandaag de dag als verklaring van zo ongeveer elk probleem gezien. Heb je autisme, het komt door een gebrek in je spiegelneuronen. Lijd je aan stotteren, heb je schizofrenie, erectieproblemen, last van obesitas, het is allemaal de schuld van je spiegelneuronen als die niet optimaal functioneren. ... Dit alles op basis van een interessante ontdekking met beperkte relevantie die in 1992 door een groep Italiaanse onderzoekers in Parma wereldkundig gemaakt werd.
...
Op basis van deze en daarop volgende bevindingen zagen de onderzoekers hierin een oplossing voor een centraal probleem: hoe kan ik uit het gedrag van een ander zijn bedoeling afleiden? Het antwoord was: er hoeft niets te worden afgeleid. De spiegelneuronen zorgen ervoor dat je intern het gedrag van de ander simuleert. Zelf ken je het doel van je handeling. Datzelfde systeem kan nu gebruikt worden om het doel van andermans handelen te achterhalen. Jouw eigen handelingssysteem resoneert mee indien je andermans handelen waarneemt. Op zichzelf is dit een interessante gedachte, maar het werkt niet. Ons gedrag is daarvoor veel te ambigu en contextafhankelijk.
...
[Wij] hebben door middel van hersenonderzoek laten zien dat je, om de bedoeling van de spreker te achterhalen, het zogenaamde ‘Theory of Mind’ netwerk moet inschakelen. Dat is een serie gebieden in het brein die ons in staat stellen inferenties te maken over de mentale toestanden van de ander. Deze gebieden zijn duidelijk te onderscheiden van de gebieden in de hersenen die als het spiegelneuronennetwerk te boek staan. Patronen van hersenactiviteit tonen aan dat er andere gebieden nodig zijn om de bedoeling van de spreker te achterhalen dan die waarin de spiegelneuronen zich bevinden.
In zijn boek onderzoekt Hickok de houdbaarheid van de spiegelneuronentheorie op basis van een zorgvuldige lezing van alle relevante studies die daarover door de Parmagroep gepubliceerd zijn. Hij laat in een zorgvuldig opgebouwd betoog zien waarom de claims van Rizzolatti en zijn collega’s uiteindelijk niet houdbaar zijn. "    Bron:  Hagoort

Dit gaat met name over taal; Hickok heeft het in zijn boek ook over 'ons (boeddhisten) unique selling point': compassie hebben.
De term 'empathie' wordt door de Parma-theoretici en door Hickok in z'n kritiek op hen veel gebruikt; de term 'compassie' komt slechts één keer voor, n.a.v. het bezoek van de dalai lama aan de UCLA.
De Parma-theoretici stellen dat het spiegel-mechanisme (de simpele resonantie tussen geobserveerd en zelf uitgevoerde acties) wordt ondersteund door spiegelneuronen en de basis is van taal, empathie en de 'theorie of mind' bij mensen.
Echter, zegt Hickok: niet bij makaken, hoewel ze hetzelfde spiegelmechanisme hebben; er moet dus veel meer hersen-mechanismen een rol spelen om één en ander te verklaren.
Anders gezegd: de theorie rammelt.

Eén van de teksten uit de Parma-school is "The ‘Shared Manifold’ Hypothesis - From Mirror Neurons To Empathy " door Vittorio Gallese, uit 2001, zie de pdf
Hij begint met "In our daily life we are constantly exposed to the actions of the individuals inhabiting our social world. We are not only able to describe these actions, to understand their content, and predict their consequences, but we can also attribute intentions to the agents of the same actions. ... In other words, we are able to understand the behaviour of others in terms of their mental states. I will designate this ability as mind-reading. How do we ‘read’ intentions in the mind of other individuals? A common view maintains that all normal humans develop the capacity to represent mental states in others by means of a conceptual system, commonly designated as ‘Theory of Mind"
Hickok echter: daarin kan men er behoorlijk naast zitten, afhankelijk van de context.

Het merkwaardige is vervolgens dat Gallese 'empathie' vooral als gedrag beschrijft en dus niet, wat het toch is, als gevoel.
Hij zegt wel "My proposal is that also sensations, pains and emotions displayed by others can be empathized, and therefore understood, through a mirror matching mechanism", maar geeft geen feiten dat dit can ook feitelijk, d.m.v. vurende spiegelneuronen, plaatsvindt.
Een gedachte plus gevoel als: 'hij huilt dus hij zal wel verdrietig zijn - want zo kan ik me ook voelen -, wat vervelend voor hem' is wel empathie, maar zie ik niet via spiegelneuronen plaatsvinden.

====================================================================

Wat moeten we nu, na de kritische toetsing van het spiegelneuron-concept ?

Terug naar de vraag in de titel van dit stuk: Is de bodem onder compassie weggeslagen ?
Wel als Hickok, Hagoort etc. volledig gelijk hebben en Rizzolatti, Gallese, Ramachandran etc. volledig ongelijk. Maar zo is het meestal niet in de wetenschap.
Bovendien worden door de tegenstanders van de spiegelneuronen-theorie ook wel opmerkingen gemaakt dat bepaalde aspecten van empathie (bv de 'theory of mind'-functies, zie het Engelstalige Wikipedia artikel) zich vooral in andere delen van de hersenen afspelen.
Dat is toch ook goed?
Toch minder want dat gaat om een functie in een individu en de spiegelneuronen-theorie (d.w.z. de boeddhistische variant er van) ging uit van (empathische) processen tussen individuen.

Niet als de vraag anders zou worden geformuleerd: is er neurowetenschappelijk iets te vinden over gevoelens (bv die van empathie) tussen mensen? Dus los van de specifieke rol van spiegelneuronen?
Uit een interview met Tania Singer over een eerder artikel van haar in Science, dat bekend is geworden vanwege de uitdrukking "I feel your pain” .
Gevraagd wat de belangrijkste ontwikkelingen sinds dat artikel uit 2004 zijn, zegt ze:
"I guess, most importantly, it introduced empathy research to the field of cognitive neuroscience. Some years later, we are already publishing meta-analyses summarizing the findings of many fMRI studies on empathy in multiple domains ranging from pain, affective touch, and disgust to taste and reward. The sum of all these studies suggests a general neuronal mechanism for the human capacity to understand other people’s affective states and confirmed that we actually use cortical representations underlying the processing of our own first-hand emotional experiences to understand what another person is feeling. Soon after, the second phase of empathy research started identifying the factors which block and modulate our empathic brain responses when witnessing others’ suffering or the perceived fairness of others depending on whether these are “ingroup” or “outgroup” members. At the moment, we are trying to identify the difference between empathy and compassion and whether you can train these social emotions. "

Helaas geeft ze niet aan hòè dat 'witnessing' gaat: rechtsstreeks opgevangen door spiegel- of andere neuronen of gewoon door het horen of zien van dat lijden?
En gevraagd waarom het belangrijk is om 'empathie' te begrijpen, zegt ze:
"... However, these studies have also shown that it is crucial to distinguish between empathy, which is in itself not necessarily a good thing, and compassion. When I empathize with the suffering of others, I feel the pain of others; I am suffering myself. This can become so intense that it produces empathic distress in me and in the long run could lead to burnout and withdrawal. In contrast, if we feel compassion for someone else’s suffering, we do not necessarily feel with their pain but we feel concern – a feeling of love and warmth – and we can develop a strong motivation to help the other.
The neural networks underlying the effects of empathy and compassion training are very different. Whereas the former increases negative emotions, the latter is associated with positive feelings of warmth and increased activation in brain networks associated with affiliation and reward."   Bron:  CNS

Mijn conclusie: zonder brein geen empathie en ook geen compassie.
Wat mij nog niet duidelijk is: mèrkt het object van empathie en compassie, de medemens dus, er ook iets van, in zijn of haar spiegelneuronen of waar dan ook in zijn of haar brein? Ik bedoel: als niet tegen deze persoon wordt gezegd 'ik voel je pijn', of door een compassievol gezicht te laten zien, alleen als 'overdracht tussen brein en brein' ?
(Ik gebruik deze uitdrukking met enige ironie, vergelijk de mooie maar weinig precieze Zen-uitdrukking 'Overdracht van hart tot hart'.)
M'n vraag anders uitgedrukt: als de één woordloos zegt 'ik voel je pijn', zal dan de ander kunnen zeggen: 'ik voel je empathie en je compassie'? Ik heb twijfel of het zenden en ontvangen zo gaat.

Ondanks de zeer interessante bevindingen van Singer is er alle reden voor boeddhisten (en boeddhistische 'leiders') om bescheidener te zijn en wat minder te claimen dat boeddhisme en wetenschap zo goed verenigbaar zijn en dat de boeddhistische traditie vooruitloopt op wetenschappelijke bevindingen. Over het essentiële verschil tussen empathie en compassie heb ik nog nooit een leraar gehoord bijvoorbeeld.
Misschien kunnen we dan ook tegelijk wat bescheidener de compassie bedrijven, niet om 'alle levende wezens te bevrijden', maar door hooguit 'een steen te verleggen'. (Hoor Bram Vermeulen, hoewel het nog veel ego bevat)
Compassie met verstand dus.

====================================================================

Een opmerking over autisme

Een aantal van de in bijlage 2 geciteerden vermelden ook de 'bevinding' van de Parma-groep dat autisten geen of niet goed functionerende spiegelneuronen hebben. Dit versterkt dat beeld dat boeddhisten zich in hun compassievolheid zo ongeveer als het tegendeel van autisten beschouwen, ten onrechte zoals ik in September 2013 heb geschreven.
In feite is het geen 'bevinding' geweest, maar grotendeels speculatie, zoals bv uit het (Engelse) Wikipedia-artikel blijkt. Hickok gaat een stap verder en postuleert dat 'autisme' wellicht geen tekortkoming van iets (een 'deficiency') maar een te veel is, een als reactie op hypersensitiviteit niet overspoeld willen worden door zintuigelijke indrukken.
Bij dit alles moeten we ons realiseren dat het autistisch spectrum zo breed is dat elke generalisering onterecht is (zie DSM-5 ).

====================================================================
====================================================================

Bijlage 1

Empathie,  Sympathie,  Compassie: wat is het verschil?

Sympathie wordt het verhoogde bewustzijn van de benarde situatie van een andere persoon als iets om te verlichten. De nadruk ligt hier op bewustwording, dat is het tot de kennis en het inzicht komen dat er een andere persoon is, wiens situatie uw aandacht verdient en dat er een element van pijn/lijden is dat die persoon ervaart. Van daar uit wordt bezorgdheid en zorg getoond jegens die persoon. Het klinkt meestal als: 'Het spijt me voor je verlies' of 'Ik hoop dat je er goed mee om kan gaan.'

Empathie is de poging van iemand om zelf bewust de situatie en emotionele toestand van een andere persoon begrijpt en er zelfs en zelfs plaatsvervangend ervaart. De meeste mensen noemen dit 'het staan in de schoenen van iemand anders'. ... De nadruk ligt hier op ervaren; dat wil zeggen in staat zijn om bijna voelen wat de ander doormaakt.
[Uit een andere bron: "Empathie is een ander woord voor inlevingsvermogen; het steunt ook op een goed 'lezen' of verstaan van verbale en non-verbale communicatieboodschappen van anderen"]

Compassie gaat nog een stap verder, wanneer een persoon empathie voelt en vervolgens een verlangen om het lijden van de ander te helpen verlichten. De nadruk ligt hier op actie d.w.z. het willen helpen. Het hebben van compassie voor een ander vraagt allereerst gerichtheid op de andere persoon, dan het je een voorstelling maken van wat door die andere persoon heen gaat en manieren overwegen over hoe die persoon het beste geholpen kan worden om zich beter te voelen en met de situatie om te kunnen gaan.
Karen Armstrong, auteur van '12 stappen naar een meer compassievol leven', gelooft dat het fundamentele principe van compassie de gouden regel is: 'Behandel anderen wat u zou willen dat anderen u aandoen'. Het klinkt meestal als volgt: 'Ik kan je pijn voelen en het is vast moeilijk om hier alleen door te gaan. Is er een manier waarop ik kan helpen? '

Uit het bovenstaande blijkt dat er 3 fasen die overeenkomen met de 3 concepten.
* Sympathie richt zich op bewustwording;
* Empathie richt zich op de ervaring; en
* Compassie richt zich op actie.

Bron:  hier ; auteur onbekend
Zie echter ook het citaat van Tania Singer over het verschil tussen empathie en compassie.

====================================================================

Bijlage 2

Hoe hebben boeddhisten het bestaan van spiegelneuronen ingepast in hun Dharma ?
Een aantal citaten

' Empathy and Compassion in Buddhism and Neuroscience '  door Alfred W. Kaszniak
“If this is so, and we have a kind of built-in, automatic empathic responding, then why does compassion (empathy for another’s suffering, plus the desire to alleviate it) so often seem in short supply? The answer to this question given by Buddhist contemplative practitioners is that the delusion of being a separate self that must be protected and satisfied gives rise to a self-focus in which aversion and attraction derail the natural inclination toward altruistic action.”

' I Feel Your Brain '  in Tricycle
“Sharon Salzberg speaks with Daniel Goleman about altruism, mirror neurons, and how the human brain is wired for compassion.
In his latest book, Social Intelligence, Daniel Goleman, author of the best-seller Emotional Intelligence, illustrates how new clinical results in the fields of neuroscience and biology show that humans are in fact wired for empathy—that without any conscious effort, we feel the joy, pain, anger, and other emotions of the people around us.”

' The Wise Heart: Buddhist Psychology for the West '   door Jack Kornfield
“There is a neurological basis for compassion as well. In de 1980s, Italian scientist … mirror neurons. Extensive research since that time has shown that through our mirror neurons, we actually feel the emotions, movements, and intentions of others. Researchers describe this natural empathy as part of the social brain, a neural circuitry that connects us in timately in every human encounter.
In Buddhist psychology, compassion is not a struggle or a sacrifice. Within our body, compassion is natural and intuitive. … ”

' Buddhists, neuroscientists come to a meeting of the minds '  door Judy Lin
”For UCLA neuropsychologist Susan Bookheimer, research shows that the human brain comes wired for empathy — we "feel" another person’s physical or emotional pain via our brain’s mirror neuron system, which sends electrochemical messages that stimulate pain centers in our own cerebral cortex when we witness another person’s suffering.
For Buddhist scholar Robert Thurman, Buddhist practices going back thousands of years associate compassion with our sense of personal identity and our connection to others.… ”

' How is your good heart today? '   over Sogyal Rinpoche in Delhi
“Instead we must tune into his (=Sogyal) being, and his presence. As he called upon us to do this he mentioned “mirror neurons” which dissolve the barrier between “self” and “other” and are often referred to as 'empathy neurons' or 'Dalai Lama neurons.' ”

' Using Mindfulness to Rewire the Brain '  door Paul Tingen over Thich Nhat Hanh
”How the Insights of Neuroscience Can Aid Our Practice
... why practicing in a Sangha is so important. Neuroscience offers an additional reason, emanating from its research of a particular class of neurons called mirror neurons, which are triggered when we observe the actions and/or feelings of others, and which then fire in corresponding ways. Neuroscientists have argued that mirror neurons make empathy possible; and even simply being in the company of other practitioners will trigger mirror neurons that strengthen our own practice.”

' Snoeien in het ik-mij-mijn '   door André van der Braak
Dit “kan nog verder worden toegelicht aan de hand van de zogeheten 'spiegelneuronen' die tien jaar geleden ontdekt zijn: ... Is dit hoe we empathie kunnen verklaren? Het meeleven met de ander, het voelen van de pijn van de ander. ...
Via de spiegelneuronen leren we van elkaar (je gaat echt beter tennissen als je vaak naar Federer kijkt) en resoneren we met elkaar. Wanneer we gezamenlijk in de zendo zazen beoefenen, dan is het dus letterlijk waar dat we 'gezamenlijk de Boeddhaweg realiseren.' Vanuit het allocentrisch perspectief ervaar ik daadwerkelijk dat de pijn van de ander ook mijn pijn is, en is er geen verschil meer tussen mezelf bevrijden en alle levende wezens bevrijden. ”

' Inside Compassion '   door Joan Halifax
"... Why? Because human beings are societies. We're not one person. We're many people that communicate with each other. Now we talk about resonance and we have mirror neurons in our brain and what's defective in children with autism actually is those mirror neurons. They can't communicate because they don't have those neurons. And to some extent this is true for people with psychopathy. That's why psychopathy is emotional defect. So this interaction between human beings has been called resonants. But it should be called consonance actually because resonants means, again; "re" means again; "con" means together."

' Mindfulness, Psychotherapy and the Brain '  door Dan Siegel (mindfulnes expert)
" For example, the mirror neuron system is thought to be an essential aspect of the neural basis for empathy. By perceiving the expressions of another individual, the brain is able to create within its own body an internal state that is thought to “resonate” with that of the other person. Resonance involves a change in physiologic, affective, and intentional states within the observer that are determined by the perception of the respective states of activation within the person being observed. One-to-one attuned communication may find its sense of coherence within such resonating internal states. In addition, the behavior of larger groups, such as families and social gatherings may reveal this shared state of internal functioning. "