Teken van leven Dood, boeddhisme en Batchelor Waarom leraren?

 
Dit jaar staat - net als het vorige toen het hart het bijna begaf - in het teken van ziekten.
De eerste helft van dit jaar had ik stevige bloedarmoede; toen dat verholpen leek ging het van onderen fout. Eerst een blaasontsteking, maar dat was slechts een voorbode van de prostaatkanker die ik blijk te hebben. Met uitzaaiingen. Nu ben ik net gecastreerd omdat testosteron de kanker bevordert. Over een paar weken volgt de chemo. Het is ongeneeslijk maar het kan wel een paar jaar duren voor ik dood ga.
Maar goed, dan zou ik 80 zijn en dat is ook wel een mooie leeftijd.

Dit is trouwens blog nummer 300, wel een goed aantal.

=======================================================================

Wat heb ik aan het boeddhisme als ik dood ga?
Batchelor, Wallis en Schettini

Weer eens bezig met de dood (op termijn) vroeg ik me af wat ik nu aan het boeddhisme heb. Een behoorlijke portie gemoedsrust, dat zeker wel. Maar weinig specifieks, weinig ontologisch bijvoorbeeld. Hoe zit het met m'n favoriete auteur, Stephen Batchelor? Zoekend naar artikelen van en over hem kwam ik (niet echt recent) bij het artikel 'On the Faith of Secular Buddhists' van Glenn Wallis (HIER ).
Dat sloot aan bij de moeite die ik had met het boek 'After Buddhism' van Batchelor: toch nog veel te boeddhistisch met een nogal willekeurige selectie uit de oude Dhamma. Daarover heb ik al geschreven in een blog uit 2015 . Wallis bespreekt een eerder artikel van Batchelor, de kern van z'n latere boek bevattend.
Nu spreekt me het meest de reactie (in zekere zin: tussenpositie) aan van Stephen Schettini, The Naked Monk. Ik noemde dit al in een blog uit oktober 2012 :
Hij schreef: (HIER ) :

'The hardest thing I ever did was walk away from Buddhism. It had saved my sanity and my life. After decades of self-destructive behavior, I’d found myself at home in the arms of the Tibetan Diaspora. After years of isolation, I’d felt I belonged.
Like many converts however, I came in time to see that the lineage-holders were just human, that Buddhism was just another religion. Perhaps the biggest lesson I’d learned from my adventure was that no matter which labels I adopted or rejected, in the end I’d have to depend on my wits.
Easier said than done. That tidy explanation didn’t end my emotional dependency. Even as I left my Buddhist teachers and friends, I still felt driven to rationalize my move in the eyes of the Buddha. It was childish, but there you are. I make no apologies for it.
I turned to the Pali Canon, the least disputed of all Buddhist scriptures, and found my justification. The Buddha, I convinced myself, would approve of my position. I even found citations about “no two monks taking the same path,” and so on.
Such is myth and the way we use it. It helps us through our baby steps. I was deeply attached to the story of the ‘historical’ Buddha. I still think it’s a great story.
There was a time when I thought I’d explored it to the point of destruction. I realized that separating the myth of the man from his history was beyond me — probably beyond anyone. I’d never disentangle my projections from the accumulated weight of two and a half millennia of religious scholarship. I thought that mattered.
What makes scholarship religious is the deliberate agenda of making reality fit the theory. It’s the very opposite of the scientific agenda, which is to abandon any beliefs that don’t fit reality. The Dalai Lama himself pays lip service to this notion, though he’s really in no position to enact it.
As time passed, I identified myself as an ‘ex-Buddhist.’ At first I felt rather brave, as if I was stepping into a formless dimension without structure or refuge. When I started teaching and needed a label, ‘ex-Buddhist’ conveniently described me as having being molded by Buddhism but no longer beholden to it. It caught the eye of people in similar situations, as well as those who were curious about Buddhism but didn’t want to join up. So it did what needed to be done. That’s what labels are for.
...
As far as I can make out, Wallis intends Speculative non-Buddhism to be x-Buddhism’s alter-ego, perhaps even its conscience. This sleight of hand is precarious, however, for how could it not be yet another x-Buddhism? No matter how vociferously Speculative Non-Buddhists attack x-Buddhists, they too are a strip off the old block. They define their field of interest using the nounBuddhism and attaching their own adjectives. Speculative Non-Buddhism is informed by various ways of adhering to or rejecting the historical Buddhist tradition of ideas and practices. It speaks to an audience of Buddhists and ex-Buddhists. Who else is interested?
Wallis’s recent criticism of Secular Buddhism as being just another faith has provoked some people to defend Stephen Batchelor, who is perfectly able to defend himself – should he so choose. Perhaps though, he won’t.
In a conversation I had with Batchelor the day before Wallis’s post appeared, we considered the question Why Buddhism, and mutually lamented our dependency on Buddhist terminology. In that conversation Batchelor implicitly endorsed many of Wallis’s points. Just last year I confronted Batchelor when he described himself, without any adjectives at all, as a Buddhist. “But of course,” he said. “I have no trouble with that.”
As someone who’s been an ex-Buddhist for thirty years and counting, I know my position is troublesome. But let’s not get bogged down in labels.
It all comes down, of course, to practice. Unless I’m missing something, we all — Buddhists, x-Buddhists and Speculative non-Buddhists — have at one time or another sought in Buddhism something non-intellectual. We wondered, “Here we are; now what?” The fact that we might have answered this from Western sources is beside the point. We went to Buddhism, which answers the dilemma at great length, engagingly, provocatively and practically.
There lies our common ground: we all turned once upon a time to Buddhism.
The question raised by Wallis’s latest blog post about Batchelor and ‘his’ Secular Buddhism is this: is there something unique in Buddhism that substantially distinguishes it, say, from the philosophy of Socrates, Thoreau or even Eckhart Tolle.
Wallis’s answer is no and he’s right. To identify Gotama and his thoughts as ‘special,’ is religious, anti-scientific and wishful thinking, plain and simple.
Wallis therefore identifies Secular Buddhism as just another x-Buddhism, one more victory for myth and faith. Batchelor may be trying to establish a Buddhism divorced from wishful thinking, but in fact is creating another religion based on transcendence, personality, intellectual uniqueness, self-sufficiency and righteousness. Secular Buddhists are sticking their heads in the sand when they should be exploring further afield. How could they not study and debate Aristotle, Hume, and Parfit; the Stoics and Epicureans, Descartes, Kierkegaard and Wittgenstein? Why would they ignore Emerson, Thoreau, Montaigne, Pascal and Nietzsche?
All this assumes that everyone else is engaged in the same intellectual exercise as the Speculative Non-Buddhists.
...
It’s not exactly Wallis’s fault that a commenter on his blog described Batchelor and Secular Buddhists as ‘third-rate New Age, self-help gurus,’ but it’s curious that he let this sort of hyperbole pass. He is the moderator, after all. He asks for comments from friends and foes alike, but does nothing to stop dissenters being shooed or even scared away. Serves them right perhaps, for being sissies.
Wallis’s attacks on x-Buddhism are stridently intellectual. There’s no trace of the old young Wallis who became ‘Buddhist’ in the first place. Am I wrong in assuming that, like most of us, he did so to explore the illogicality of existence?
In his May 2012 article he demonstrates that Secular Buddhism is a faith ‘indistinguishable from every other system of religious belief,’ and comments, ‘The grounding of an “ism” in faith is neither new nor interesting.’ Wallis’s faith lies apparently in The New,aka the old Enlightenment project of Progress.
We’ve all been steeped at one time or another in Buddhist philosophy, all bumped up against the bleak limits of rationalization. We’ve all hoped there’s more to life than logic, ideas and points of view. Have the Speculative Non-Buddhists abandoned that hope?
They attack every x-Buddhism as ‘mythical.’ Nowhere do they explain what’s wrong with myth. Presumably it’s bad because it’s illogical.
Oh really. They’re no fun.
I understand bitterness. When I left the Tibetans, I was furious. How dare they not live up to my expectations? How childish it sounds to phrase it like that, and yet that’s how I felt for years. Perhaps the Speculative Non-Buddhists are in the same boat. They certainly seem to avoid the psycho-social dimension of life, seeking certainty in intellect, as if cyclic existence is just for idiots.
Wallis’s intellect is capacious and dazzling. He seems to believe it will lead somewhere new; therein lies his faith, perhaps. However, my bet is that his intellect is just as circular as yours and mine. Where will thoughts ever lead but back on themselves? They have their uses, but to reformulate them as New and Improved is just one more mind game, in fact a very old one. Ideas are tools of communication, not tickets to freedom. Sooner or later every decent idea is hijacked by yet another Quixotic search for meaning in a meaningless universe.
So what’s the alternative? Wallis attacks those who, recognizing the limits of logic, turn to myth. To treat myths as logical may be foolish, but to reject them as ‘untrue’ is philistine. To know them for what they are is to invest in the possibility of non-literal meaning — plain experience for some, transcendence for others, but in either case the meat and potatoes of life.
Myth is mankind’s basic currency of communication, shared by our ancestors around the campfire. It’s a vehicle of practical wisdom, not abstract theory. Wallis has fallen into the trap of thinking that logic trumps myth. We need both.
We don’t have to study every thinker any more than we have to think every thought. The task at hand is to live — and why not live enjoyably? No one has ever come up with a better raison d’être than love, and yet so many are distracted by the pursuit of truth. Being right is overrated.
Secular Buddhists are just trying to gather their lives together without dogma and, in most cases, without spending their days and nights immersed in heavy tomes of polysyllabic run-on sentences. To say there’s no difference between them and religious Buddhists is to abuse plain language in the name of intellectual perfection. It’s silly.
The Speculative Non-Buddhists are right. How dreary. More to the point, So What?'

Na dit artikel volgen 133 comments: boeiende discussies en nog boeiender misverstanden; HIER

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

En wat heb ik hier nu aan, of straks als ik dood ga? Niets, nutteloze kennis en nutteloze inzichten.
Dat zijn de beste, net zoals die over die andere twee favoriete onderwerpen van me: evolutie-theorie en de astrofysische vraag of donkere materie wel of niet bestaat; daar kan geen leven-na-de-dood- of godsbewijs-discussie tegenop.

=======================================================================

Weer eens over de leraar

Of 'eens'? Meer oneens eigenlijk.
De BUN bestaat ook nog steeds; ze hebben een 'Dharma Advies Groep' (DAR), waarin een tiental leraren van diverse pluimage denken. Deze DAR heeft een advies geschreven over de leraar. Het is niet openbaar maar onderzoeksjournalist Rob Hogendoorn heeft het te pakken gekregen. Ik zet het hieronder zodat iedereen het kan lezen.

Rob richt zich in z'n commentaar op dit stuk helemaal op het wegkijken van deze leraren bij het seksueel misbruik (zie HIER )
Dat geeft mij de vrijheid het helemaal en alleen als een opiniërend artikel over de boeddhistische leraar te zien. Geschreven door een heterogene groep, er spreekt geen centrale intelligentie uit. Maar wel interessant om te zien hoe de leraar over zichzelf/haarzelf denkt.
Samengevat: lekker belangrijk.

En dat blijf ik onjuist en onbegrijpelijk vinden. Waar is toch het idee vandaan gekomen dat voor het vertrouwd raken met en beoefenen van het boeddhisme de leraar onmisbaar belangrijk is? Belangrijker dan de leer in de ogen van sommigen (leraren)?

Ik heb de betreffende passage al vaker geciteerd maar doe het nog eens.
In het vroege boeddhisme, in de Pali Canon en in Theravada speelt de leraar ook een rol. Vooral de Boeddha zelf als leraar dan; maar ook wel de senior-monnik.
Maar vooral toch is de LEER de leraar
Duidelijk wordt dat verwoord in twee citaten uit de Maha Parinibbana Sutta(Digha Nikaya 16):
“ 2.26. Wees daarom, Ananda, als een eiland voor jullie zelf, een toevlucht voor jullie zelf, zoek geen externe toevlucht. Met de Dhamma als jullie eiland, met de Dhamma als jullie toevlucht, zoek geen andere toevlucht.
en
6.1. En de Heer zei tegen de Eerwaarde Ananda: "Het kan zijn, Ananda, dat in sommigen van jullie de gedachte opkomt: 'De instructies van de Meester zijn er niet meer; wij hebben geen Leraar meer.' Maar zo, Ananda, moet dat niet worden gezien. Want, Ananda, dat wat ik verkondigd heb en bekend gemaakt heb als de Dhamma en de Discipline, dat zal jullie Leraar zijn nadat ik ben heengegaan."

Vergelijk deze bescheiden invulling van de rol van de leraar, aangevuld met een meer centraal stellen van 'de spirituele vriend' (in essentie een horizontale relatie) eens met het zelfbeeld van de Nederlandse Boeddhistische Leraar zoals dat is verwoord in het onlangs vetschenen advies van de DAR aan de BUN, hieronder.

Nog een paar specifieke punten
* "...boeddhistische meesters. De meesters nemen een bijzondere positie in: zij spreken hart en geest heel direct aan. Boeddhistische meesters zijn in staat anderen te helpen het pad geheel te realiseren tot en met de ontwaakte staat." 'Heel direct", dat is voor mij: op een anti-intellectualistisch wijze; dit staat op gespannen voet met veel van wat er verder in dit artikel staat.

* Er wordt gesteld: "Van belang is dat de leerling een leraar zoekt die bij hem of haar past, waarmee een zekere ‘klik’ ervaren wordt." Dat klinkt goed maar niet aan de orde komt dat die klik er op en gegeven moment (en paar jaar bv) niet meer is, dat leraar en leerling elkaar kunnen loslaten. Een leraar moet die mogelijkheid (inclusief eventueel 'doorverwijzen') nadrukkelijk aanbieden.

* De leraren hebben het met geen woord over de rol van van de leraar in de sangha als wereldljke organisatie. Laat ik maar duidelijk stelling nemen: een leraar dient geem functie te hebben in het (stichtings- of verenigings-)bestuur van de sangha.

* Indirect heb ik nu wel degelijk over misbruik gehad:
ALS GEEN LERAAR DAN GEEN MISBRUIK DOOR DE LERAAR.
In een sangha als vriendengroep kan er natuurlijk ook misbruik zijn, maar zo'n groep zal niet makkelijk een sekte worden, dus het gevaar is kleiner.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Leraren in het Boeddhisme
Onderricht in boeddhistische tradities kent verschillende aspecten. Als gevolg daarvan zijn er ook verschillende typen leraren. Deze tekst beschrijft de rol van leraren in het boeddhisme en gaat ook in op de relatie tussen leraar en leerling. 1

Onderzoekende geest staat voorop
Ten tijde van de Boeddha, de Ontwaakte, was er een groep leken, de Kalama’s, die de Boeddha vroegen hoe zij konden weten wat ze moesten geloven. De Boeddha antwoordde: ‘Kalama’s, gaat niet af op de mondelinge traditie, op een successie van leraren, op horen zeggen, op de overlevering van heilige geschriften, op geredeneer, op logische afleiding, op redelijke overweging, op het intuïtief toelaten van een theorie, op de schijn van bekwaamheid [van de leraar] of op de gedachte “Deze asceet is onze goeroe.” Maar wanneer jullie voor jezelf weten: “Deze geestestoestanden zijn onheilzaam [:], afkeurenswaardig [:], leiden, als je er volledig door in beslag wordt genomen, tot onheil en tot leed” dan moeten jullie ze opgeven. (in: Anguttara-Nikaya, Deel 1. Tika-Nipata, Sutta 3.65, Uitgeverij Bodhi, 2016). Via een gesprek van vragen en antwoorden brengt de Boeddha dan de Kalama’s tot het inzicht dat wanneer in een persoon begeerte opkomt, dit hem of haar schade zal berokkenen en dat wanneer begerigheid afwezig is, dit heilzame gevolgen heeft. Hij geeft de Kalama’s ook instructies voor oefeningen gericht op het ontwikkelen van liefdevolle welwillendheid (maitri/mettā), mededogen (karuna/karunā), medevreugde (mudita/muditā) en gelijkmoedigheid (upeksha/upekkhā). En hij zegt: ‘Een mens zou zo moeten leven dat hij de hele wereld, boven, onder, er dwars doorheen en overal rondom in alle richtingen doordringt met gedachten van gelijkmoedigheid – overvloedig, opgetogen, mateloos, zonder vijandigheid of afkeuring.’ De uiteenzettingen van de Boeddha waren zo helder, dat de Kalama’s in staat waren zijn uiteenzetting te volgen en meteen als waarheid te herkennen. Op dit moment, in de 21ste eeuw, twee en een half millennium later, stellen mensen hier in Nederland dezelfde vraag aan boeddhistische leraren: wat moet ik geloven? En het antwoord is ook nu: laat je leiden door wat je uit eigen ervaring weet. Boeddhistische tradities/scholen 2 en boeddhistische leraren nodigen ons uit om zélf verantwoordelijkheid te nemen voor de weg die zij ons wijzen en te onderzoeken of de beoefening het gewenste effect heeft, namelijk een duidelijke herkenning van onze innerlijke wijsheid en de natuurlijke opbloei van liefde en compassie. De boeddhistische praktijk is een proces van transformatie dat tijd nodig heeft. De variatie aan stromingen en scholen biedt ons de mogelijkheid een school te kiezen die ons het meest aanspreekt en een bevoegde leraar te vinden die ons de weg kan wijzen.

1 Het moge duidelijk zijn dat zowel leraar als leerling vrouwelijk of mannelijk kunnen zijn. In plaats van hij/zij en zijn/haar gebruiken we in deze tekst met het oog op betere leesbaarheid liever ‘hij’ en ‘zijn’.
2 Traditie en school zijn min of meer synoniem; we gebruiken in deze tekst verder ‘school’.

Boeddhistisch onderricht is in hoofdzaak onderricht voor volwassenen waarbij de meditatiebeoefening een belangrijke plaats inneemt. Sommige scholen bieden echter ook programma’s aan voor kinderen in groepsverband of voor ouders met kinderen.

Onderricht geven is de weg wijzen
De Boeddha heeft gezegd: …”de weg naar nirvana (nibbāna) bestaat, en ik besta als de gids. Maar sommige van mijn leerlingen 3 bereiken, na door mij onderwezen te zijn, het hoogste doel, en andere niet. Wat kan ik daaraan doen? Ik wijs alleen de weg.” Onderricht in het Boeddhisme omvat: Theoretisch onderricht; dit is intellectueel en rationeel; Praktisch onderricht: hierbij gaat het om onderricht in meditatie, in rituelen, in ethiek en toepassing van boeddhistische principes in het dagelijkse leven; en Onderricht dat gebonden is aan een specifieke school of ‘transmissielijn’. In de verschillende boeddhistische scholen zijn deze vormen van onderricht met elkaar vervlochten; tussen de scholen kunnen de accenten ook verschillen. Binnen veel boeddhistische scholen wordt theoretisch onderricht gegeven. Maar ook daarbuiten, bijvoorbeeld aan universiteiten wordt het boeddhisme wetenschappelijk bestudeerd, met name de teksten, de talen, de geschiedenis en de leerstellingen. Voor de realisatie van de leer (Dharma /Dhamma) is intensieve intellectuele studie niet nodig. Boeddhistische scholen geven meestal wel uitleg over de leer omdat intellectuele kennis het transformatieproces kan ondersteunen. De aandacht die aan theorie en praktijk gegeven wordt, verschilt binnen de scholen. Onderricht binnen boeddhistische scholen in Nederland De in Nederland gevestigde boeddhistische scholen bieden theoretisch én praktisch onderricht, vaak tijdens retraites (in groepsverband), in het algemeen door Nederlandse instructeurs of leraren. Meestal zijn dat leken die lange tijd toegewijde beoefenaars van de Dharma (Dhamma) zijn, maar het kunnen ook monniken of nonnen zijn. Zoals in het gewone publieke onderricht, maakt een aantal scholen in het boeddhisme een onderscheid tussen onderricht voor beginners en gevorderden. Enkele scholen hebben tot in details uitgewerkte organisatie- en onderricht-systemen (bijv. Maitreya Instituut (Foundation for the Preservation of the Mahayana Tradition – FPMT), Shambhala, Thich Nhat Hanh, Triratna, Rigpa). Er zijn bijvoorbeeld instructeurs voor het leren beoefenen van meditatietechnieken (en deze kunnen weer verdeeld zijn in assistent-instructeurs en senior-instructeurs). Daarnaast kunnen er docenten zijn die les geven aan theoretische studiegroepen. Soms wordt ook onderricht in rituelen apart gegeven. Naast het theoretische onderricht en onderricht in meditatietechnieken en in rituelen is er echter ook het aspect van spirituele begeleiding van de leerlingen. Dat ligt in veel scholen in handen van leraren of mentoren die speciaal daartoe zijn gemachtigd. Deze hebben zelf

3 We gebruiken in deze tekst verder ‘leerling’, sommige scholen hebben een voorkeur voor ‘student’ of ‘yogi’
diepgaande ervaring met meditatie (volgens de specifieke technieken die binnen de betreffende school worden toegepast) en met de ontwikkeling op het boeddhistische pad. Veel van de boeddhistische scholen hebben geen aparte instructeurs en begeleiders, alleen leraren die beide rollen vervullen (soms verder onderscheiden in assistent- en seniorleraren, regionale leraren en centrum-leraren enz.). Instructeurs en leraren horen zich bij het onderricht voorbeeldig en zoals het een boeddhist past te gedragen: ethisch, vriendelijk, welwillend en met compassie voor anderen, geduldig, emotioneel gerijpt en pretentieloos. Leraren hebben voor alles het welzijn van hun leerlingen voor ogen. Dat geldt ook voor boeddhistische meesters. De meesters nemen een bijzondere positie in: zij spreken hart en geest heel direct aan. Boeddhistische meesters zijn in staat anderen te helpen het pad geheel te realiseren tot en met de ontwaakte staat. Er zijn boeddhistische meesters die bekend staan als volledig ontwaakt, en er zijn zeer befaamde boeddhistische meesters die bekend staan als heel ver gerealiseerd maar niét volledig ontwaakt. Grote meesters, ook wel goeroe’s genoemd (of ze dragen een andere erenaam in navolging van Aziatische landen) hebben scholen gesticht die generatie na generatie zijn voortgezet. Een Tibetaanse uitspraak is: Als je leerling een betere leraar wordt dan jezelf, dan ben je een goede leraar. Bij een aantal scholen – niet bij alle – vervullen meesters religieuze functies. Hoe word je leraar In het algemeen begint het leraarschap met een benoeming binnen de school, door meesters of meer ervaren leraren. In veel scholen krijgen instructeurs een beperkte machtiging en krijgt een leraar een persoonlijke autorisatie om ruimer onderricht te mogen geven. Daar kan, maar hoeft geen speciale opleiding aan vooraf te gaan, omdat ervaring het zwaarste telt. In de ene school wordt de autorisatie ceremonieel bevestigd (soms ook met het aannemen van een gewaad), bij de andere gebeurt de autorisatie heel eenvoudig, bijvoorbeeld doordat de meester iemand opdraagt onderricht te gaan geven. Of de autorisatie terecht blijkt, zal afhankelijk zijn van het effect van het onderricht dat de leraar geeft en van de acceptatie van hem of haar als leraar door de leerlingen. Om goede spirituele begeleiding te kunnen geven is ervaring met meditatie nodig, een zekere mate van realisatie van de Dharma (Dhamma) én een talent voor, of ervaring met onderricht geven. Door gesprekken of verbale instructies, maar meer nog door zijn voorbeeld, kan de leraar een gids zijn voor de leerling. De wijze waarop een leraar zijn leerling begeleid, is sterk gericht op de persoon van de betreffende leerling. Hoe word je leerling Gewoonlijk begeleidt de spirituele gids / leraar een leerling jarenlang. De leerling gaat daarbij een verbinding aan met hem of haar én met de boeddhistische school van die leraar. De leerling kan zichzelf daartoe verplichten op een formele en traditionele wijze; door het toevlucht nemen in Boeddha, Dharma (Dhamma) en Sangha 4 , de intentie kenbaar te maken zich te houden aan tenminste de vijf leefregels voor leken en vervolgens de leraar om

4 Sangha: gemeenschap van beoefenaars van de Dharma (Dhamma)
onderricht te vragen. Met het uitspreken van de formules in de aanwezigheid van de leraar en soms ook van de leden valn een school, is iemand officieel aangenomen als boeddhist en leerling of lid. Alle scholen hebben daarvoor een ceremonie en hoe verschillend zij ook zijn, ze erkennen de geldigheid van elkaars ceremonies. Soms gebeurt dit in een nieuwe vorm en in de eigen taal (Thich Nhat Hanh en Shambhala). Vaak gebruikt men hiervoor de oude formules in Sanskriet of Pali. Bij sommige scholen krijgt het nieuwe lid een nieuwe naam – vaak een niet-Nederlandse naam die de verbinding met een boeddhistische school of een leraar weerspiegelt. Of deze ceremonie een enkele keer of vaker, voor altijd of voor tijdelijk, bijvoorbeeld voor de duur van een retraite gebeurt, varieert tussen de scholen. Ook wie de ceremonie leidt verschilt, het kan een boeddhistische monnik of non, of een meester zijn, de spirituele gids/leraar waarmee de leerling zich verbindt of een speciaal daartoe geautoriseerde ‘preceptor’. In alle boeddhistische scholen is deelname aan ceremonies, zoals voor het ‘Nemen van Toevlucht’, gebaseerd op persoonlijke inspiratie en dus niet verplicht.

Relatie leraar-leerling
De Boeddha heeft eens gezegd, in antwoord op een uitroep van zijn neef Ananda dat spirituele vriendschap zeker de helft van het spirituele leven omvatte: “zeg dat niet, Ananda, spirituele vriendschap is het hele spirituele leven!” Leraren geven leiding vanuit een hoger niveau van realisatie dan dat van hun leerling – dit is dus een ‘verticale relatie’. De beoefening van de leer wordt ook gedragen, gevoed en uitgedaagd door ‘horizontale relaties’, spirituele vriendschappen tussen gelijken met vergelijkbare aspiraties. Spirituele vrienden kunnen zich op ongeveer hetzelfde niveau van realisatie van de leer bevinden en kunnen elkaar bij het zuiveren van de geest en hun transformatieproces helpen. Een leraar beschreef dat als volgt: “wij kunnen schoner worden zoals modderige aardappelen die samen in een pot geschud worden”. De Sangha biedt tal van uitdagingen en kansen voor ontwikkeling van een groter emotioneel evenwicht en het kwijtraken van obstakels. De leraar als gids De leraren en mentoren die als boeddhistische spirituele begeleiders optreden, hebben deze machtiging gekregen omdat ze een zekere mate van realisatie hebben, een diepe toewijding aan de leer vertonen en zich ook voor het onderricht willen inzetten. Zij helpen je als vrienden die het pad wat verder verkend hebben dan jijzelf. Een gezonde leerling – leraar relatie is een bron van wederzijdse vreugde. Als over deze relatie misverstand of verwarring ontstaat, onder andere door het ontstaan van afhankelijkheid, idealisering en overdrachttegenoverdracht, kan deze ongezond worden en veranderen in een bron van emotionele pijn. Misverstanden en verkeerde interpretaties van gedrag door verschillen in culturele achtergrond komen nogal eens voor, aan beide kanten. Er zijn bijvoorbeeld grote verschillen in Oosterse en Westerse attitudes ten aanzien van acceptatie van autoriteit, ten aanzien van identiteit en eigenwaarde en ten aanzien van gepast vriendschappelijk lichamelijk contact. Verwarring kan ook te maken hebben met veranderingen die onderweg in de relatie kunnen ontstaan, als gevolg van transformatieprocessen bij zowel de leerling als de leraar. Een leraar-leerling relatie is niet gelijkwaardig en voor de leraar is het vinden van een evenwicht tussen een vriendschappelijke instelling en een zekere afstand als gids op het pad van wezenlijk belang. Het is de taak van de leraar de leerling te helpen bij de ontwikkeling op het pad en deze ook te leren op eigen benen te staan. Spirituele begeleiders hoeven niet het hoogste niveau van realisatie bereikt te hebben. Van belang is dat de leerling een leraar zoekt die bij hem of haar past, waarmee een zekere ‘klik’ ervaren wordt. De begeleiding vindt hoofdzakelijk plaats door het bieden van een voorbeeld, door gesprekken en door instructies tijdens retraites en cursussen. De leraar begeleidt het persoonlijke meditatieve proces van de leerling. Van een leraar mag worden verwacht dat hij/zij niet alleen duidelijke meditatie-instructies geeft, maar ook via persoonlijke aanwijzingen het ontwikkelingsproces van zijn/haar leerlingen begeleidt, ondersteunt en bijstuurt wanneer dat nodig is. Rolverdeling Vanuit de Aziatische achtergrond is de gewoonte van het buigen overgenomen; sommige scholen en leraren houden deze gewoonte aan, andere niet. Leraar en leerling maken een buiging voor elkaar, of leerlingen maken een buiging voor de leraar, of voor de boeddhistische meester die daarbij soms op een hoge zetel of troon zit. Enerzijds is enige afstand tussen leraar en leerling nodig zodat de rolverdeling duidelijk blijft, anderzijds zal een vriendschappelijke, inspirerende houding van de leraar de communicatie makkelijker maken. Overigens gaat het hierbij vooral om een buiging voor de léér en niet om een buiging voor een persoon. Het is dan ook heel gewoon eveneens te buigen voor een lége troon of voor een boeddhistische tempel. De leraar inspireert en heeft een voorbeeldfunctie, dat is het belangrijkste. De leraar moet vooral luisteren en ervoor waken zich niet te laten meeslepen door gevoeligheid voor complimenten, bewondering, bekritisering, de wens aardig gevonden te worden, roem, ambitie, het najagen van verdiensten enzovoort. Een goede leerling spant zich in op een evenwichtige wijze, stelt zich open op, eerlijk en respectvol tegenover de leraar, luistert naar en volgt zijn aanwijzingen, terwijl hij/zij toch zijn gezonde verstand niet uitschakelt. Hij verwacht geen perfectie van de leraar - ook niet van een meester, zoals hij ook geen perfectie van zichzelf moet verlangen. Hij weet dat de leraar advies kan geven tot het niveau dat deze zelf gerealiseerd heeft. Hij ziet zijn leraar niet als orakel, als ‘alwetende goeroe’, toezichthouder of (biecht)vader/moeder. Ethische richtlijnen en wederzijds vertrouwen Alle instructeurs en leraren moeten het verschil tussen hun eigen rol en die van de leerling nauwkeurig in de gaten houden. Hun rol is te vergelijken met die van professionals zoals therapeuten en artsen. Bij professionele hulpverleners is er een ongelijkwaardigheid in de relatie met de cliënt, en ook tussen leraar en leerling is er deze ongelijkwaardigheid. Dat betekent dat grenzen in de relatie (o.a. seksuele) scherp bewaakt dienen te worden. Een relatie die op het emotionele en lichamelijke vlak persoonlijk vervlochten is, zou de bekwaamheid in het begeleiden van de leraar en het leerproces van de leerling nadelig kunnen beïnvloeden. Zowel de leerling als de leraar moeten vanaf het begin van hun relatie wederzijds vertrouwen in elkaar stellen en de grenzen van elkaars functionele domeinen/rollen kennen.

Dat vertrouwen kan dan langzaamaan groeien. De leraar moet erop kunnen vertrouwen dat de leerling oprecht is en zijn instructies opvolgt. De leerling moet erop vertrouwen dat de leraar deskundig is en hem of haar goed zal begeleiden. Gewoonlijk krijgt het contact meer diepgang naarmate zij vorderen op het pad. Alle instructeurs en leraren horen ook de grens tussen hun eigen rol als spirituele gids en de rol van professionele hulpverleners zoals therapeuten, psychologen, psychiaters en artsen te respecteren en in de gaten te houden. Het is belangrijk dat alle boeddhistische scholen ethische richtlijnen opstellen en interne vertrouwenspersonen benoemen. De BUN (Boeddhistische Unie Nederland) heeft een externe vertrouwenspersoon aangesteld en biedt de mogelijkheid melding te maken van ongepast gedrag (zie website boeddhisme.nl). "